"Няма больш
занядбайнай дзедзіны ў сьветавой пісьменнасьці,
як гісторыя паняволенных народаў", - гэтыя
словы Вацлава Ластоўскага, напісаныя шмат гадоў
таму, і сёння застаюцца для нас надзённымі.
Знаходзячыся паміж суседзяў - учарашніх братоў
па "сацыялістычным лагеры", якія шпарка
адраджаюць сваю дзяржаўнасць, трывала
ўсталёўваюць незалежнасць, - мы востра адчуваем
праўдзівасць гэтых словаў ды, прачынаючыся да
нацыянальнага жыцця, хочам зразумець сваё месца
ў свеце, асэнсаваць, кім мы былі, як сталася, што
дайшлі да такога стану, на які шлях нам узбіцца,
каб прыйсці да лепшае долі.
Але не так
проста паталіць прагу ведаў аб сваёй мінуўшчыне,
бо справа іх папулярызацыі, на жаль, у нас вельмі
занядбайная. І таму не дзіўна, што
"сярэднестатыстычны" беларус ведае
гісторыю каго заўгодна - Дзмітрыя Данскога, Пятра
І, Суворава, урэшце Кромвеля, Напалеона,
Пілсудскага, толькі не свіх нацыянальных гнрояў.
Вось для такога беларуса, з абрабаванай памяццю,
але з жаданнем далучыцца да сваіх каранёў, і
стваралася гэта кніга.
Прызначэнне і
абумовіла выбар жанру - "у пытаннях і
адказах". Зразумела, гэтакі падыход у падачы
гістарычнага матэрыялу мае сваі хібы, найперш
фрагментарнасць выкладу і , вядома ж, саступае
сістэматычнаму агляду гісторыі, замінае
панарамнаму ўспрыманню яе.
Аднак, з
другога боку, пэўнасць пытанняў, лаканічнасць і
даступнасць атказаў, засяроджанасць на ключавых
момантах, падзеях і асобах дае істотныя перавагі
такому падыходу, асабліва калі мець на ўвазе
непадрыхтаванасць чытача.
Шмат каму,
напэўна, будзе нязвыкла сустрэць тут
нетрадыцыйныя погляды і на "адзіны
старажытнарускі народ", і на ўзнікненне
Вялікага Княства Літоўскага, і на "залаты
век" у гісторыі нашае дзяржавы, і на вуніі з
Польшчай, і на расейскую акупацыю (вядомую як
"уз'яднанне"), і, мабыць, на многае іншае. Ды
гэта й не дзіва, бо стэрэатыпны занадта глыбока
ўеліся ў нашу самасвядомасць. Нас столькі гадоў
кармілі хлуснёю, што мы і самі ўжо амаль паверылі
ў сваю другаснасць, у сваю ніжэйшасць.
Сталася так,
што хцівыя суседзі парасцягвалі нашы скарбы,
прысвоілі нашы святыні, зрабілі ўсё, каб адбіць
нам памяць, а цяпер, пасміхаючыся, часам кажуць:
"А хіба ў вас нешта было? Ды каб не мы, вы б
дагэтуль у лапцях хадзілі". Кім бы мы былі,
"каб не яны", няхай кожны разважыць сам,
прачытаўшы кніге. Урэшце, на гэтае, 101-е, пытанне
лепей за ўсё адказаць не словамі, а настойлівай
працы па адраджэнні нашае мовы, культуры,
гаспадаркі, па ўмацаванні нашае дзяржавы,
спадзеючыся перадусім на свае сілы і свой розум.
Аўтары гэтае
кнігі - навукоўцы розных кірункаў. Усіх іх
задзіночвае імкненне паказаць праўдзівую
гісторыю, з гледзішча інтарэсаў Беларусі,
імкненне даць нарэшце народу магчымасць
паглядзець на мінуўшчыне не чужымі, да чаго нас
доўга прывучалі, а сваімі вачыма.
Лічым сваім
абавязкам выказаць шчырую падзяку Яўгену Куліку,
Аляксею і Ірыне Марачкіным, Міколу Купаву,
Уладзіміру Крукоўскаму, якія ініцыявалі гэтую
працу і бескарысліва дапамагалі ў яе
ажыццяўленні.
