^{[dokumenti 1] [dokuementi 2] [dokumenti 3] [dokumenti 4] [dokumenti 5]}

Rregullat e Kombeve tė Bashkuara pėr mbrojtjen

e tė rinjve tė deprivuar nga liria

 E aprovuar nga Rezoluta e Asambleja se Pėrgjithshme 45/113 e 14 Dhjetorit 1990

I. Perspektivat fondamentale

            1. Sistemi i drejtėsisė rinore duhet tė ruajė tė drejtat dhe sigurinė, dhe tė pėrparojė mirqėnien fizike dhe mentale tė tė rinjve. Burgosja duhet tė zbatohet si masė e fundit.

            2. Tė rinjtė mund tė deprivohen nga liria nė pajtim me parimet dhe proēedurat e pėrcaktuara nė kėto rregulla dhe nė rregullat minimale standarde pėr administrimin e drejtėsisė rinore. Deprivimi i lirisė sė tė riut duhet tė jetė dispozitė e fundit dhe pėr njė periudhė tė shkurtėr dhe duhet tė caktohet nga zyrtarėt ligjor, duke mos pėrjashtuar mundėsinė e lirimit tė hershėm.

            3. Rregullat tentojnė tė themelojnė standardet minimale tė pranuara nga UN pėr mbrojtjen e tė rinjve tė deprivuar nga liria nė tė gjitha format, nė pajtim me tė drejtat njerėzore dhe liritė themelore, me qėllim kundėrvėnieje tė efekteve dėmtuese tė tė gjitha llojeve dhe mbikqyerjes sė integrimit nė shoqėri.

            4. Rregullat duhen zbatuar paanėsi, pa diskriminime racore, sexi, moshe, religjioni, nacionaliteti, bindjeje politike, origjinės sociale apo etnike apo paaftėsisė. Tė gjitha bindjet fetare dhe kultutote konceptet morale dhe praktike tė tė riut duhet tė respektohen.

            5. Rregullat janė tė formuluara tesnendojnė si standarde tė volitshme tė veprimit dhe pėr tė siguruar inkurajimin dhe udhėheqjen e profesioneve tė pėrfshira nė drejtimin e sistemit ligjor rinor.

            6. Rregullat duhet tė jenė nė dispozicion tė personelit nė gjuhėn e tyre amėtare. Tė rinjtė tė cilėt nuk njohin gjuhėn e personelit tė institucionit ndalės, kanė tė drejtė nė pėrkthyes gratis, sa herė qė ėshtė e nevojshme gjatė ekzaminimeve mjekėsore dhe proēedurave disiplinore.

            7. Kur ėshtė e nevojshme shtetet duhet tė inkorporojnė rregullat nė legjislacionin e tyre apo rregullimin dhe sigurimin e trajtimeve pėr thyerjet, duke pėrfshirė edhe dėmshpėrblimin. Shtetet duhet tė monitorizojnė aplikimin e rregullave.

            8. Organet kompetente duhet tė kėrkojnė tė rrisin vetėdijen e opinionit se kujdesi pėr tė rinjtė e ndaluar dhe pėrgatitjen e tyre pėr kthimin nė shoqėri ėshtė njė shėrbim social me rėndėsi tė madhe, si dhe duhet tė mirren masa pėr mbikqyrjen e kontakteve tė hapura nė mes tė rinjve dhe rrethit lokal.

            9. Asgjė nė rregulla s’duhet tė inter[pretohet si paraprirėse nė aplikimin instrumente tė rėndėsishme tė UN-sė  dhe tė drejtave tė njeriut, tė pranuara nga rrethi internacional, dhe qė ēojnė drejt sigurimit tė tė drejtave, kujdesit dhe mbrojtjes sė tė riut dhe fėmijės.

            10. Nė ngjarjen qė aplikimi praktik i rregullave tė pėrshkruara nė seksionin II-V, nuk janė nė pajtim me rregullat e sotme, toleranca me kėtė tė fundit do tė trajtohet si kėrkesė predominante.

II. Qellimi dhe aplikimi i rregullave

            11. Pėr qėllime tė rregullave duhet tė pėrdoren kėto definicione

            a) i ri ėshtė ēdo person nėn moshėn 18 vjeē. Kufiri i moshės nėn kėtė  nuk duhet tė lejojė deprivimin e tė riut nga liria duhet tė paracaktohet me ligj.

            b) deprivimi i lirisė d.m.th. ēdo forme ndalimi, apo paraburgimi ose vendosja e personit nė njė vend nėn mbikqyrje, nga e cila ai nuk mund tė largohet sipas dėshirės apo pa lejen e zyrtarėve.

            12. Deprivimi i lirisė duhet tė ndikojė nė konditat dhe rrethanat tė cilat sigurojnė respekt pėr tė drejtat e tė rinjve. Tė rinjve tė ndaluar u duhet garantuar dobi nga aktiviteti dhe programet, tė cilat duhet t'i shėrbejnė pėrparimit dhe tė mirėmbajnė shėndetin dhe vetėmohimin, pėr tė mbikqyrur pėrgjegjėsinė dhe inkurajuar ato qėndrime dhe aftėsi tė cilat do t’iu ndihmoj atyre nė zhvillimin e potencialeve si anėtare tė shoqėrisė.

            13. Tė rinjtė e deprivuar nga liria, nuk duhet tė pengohen nė asnjė mėnyrė, nga tė drejtat e tyre civile, ekonomike, politike, sociale dhe kulturore tė cilave atyre iu atribuohen nga ligji ndėrkombėtar dhe kombėtar, tė cilat janė nė pajtim me deprivimin e lirisė.

            14. Mbrojtja e tė drejtave individuale tė tė rinjve me pėrkushtime specifike ndaj ligjeve ekzekutive tė masave ndaluese duhen siguruar nga organet kompetente, pėrderisa objektivat e integrimit social duhen siguruar nga inspektime te rregullta apo mėnyra tė ndryshme tė kontrollit, nė pajtim me standardet ndėrkombėtare, ligjeve kombėtare dhe rregullat nga njė organ i autorizuar pėr tė vizituar tė rinjtė qe nuk i pėrkasin institucionit paraburgues.

            15. Rregullat jane aplikohen me tė gjitha format dhe tipet e paraburgimit me tė cilat tė rinjtė deprivohen nga liria. Seksionet I, II, IV dhe V tė rregullave aplikohen ndaj organit ndalues dhe selive institucionale nė tė cilat tė rinjtė janė ndaluar, dhe seksionin e III i pėrket veēanėrisht atyre nė arrest apo qė presin te gjykohen.

            16. Rregullat duhet tė implementohen nė kontekst tė konditave ekonomike nė ēdo shtet anėtare.

III. Tė rinjtė nėn arrest apo qė presin te gjykohen

            17. Tė rinjtė nėn arrest apo qė presin te gjykohen prezumohen tė jenė tė pafajshėm dhe duhet tė trajtohen si tė tillė. Ndalimit para gjygjit duhet evituar sa mė shumė qė mundet dhe tė kufizuar nė rrethana tė veēanta, kėshtu qė tė gjitha pėrpjekjet duhen bėrė nė pajtim me masat alternative. Kur ndalimi preventiv ėshtė aplikuar, gjykata dhe trupat hetues duhet tė tentojnė pėr njė qėndrim afatshkurtėr, dhe tė rinjtė e deprivuar duhet mbajtur veē nga tė burgosurit.

            18. Kushtet nėn tė cilat njė i ri ėshtė i deprivuar duhet tė jenė nė pajtim me rregullat e pėrmendura mėsipėr, me shesat pėrkatėse tė domosdoshme apo jo, tė cilat ēojnė drejt pėrkufizimit tė pafajėsisė, kohė zgjatjen e ndalimit dhestatusit legal, dhe kushteve tė tė riut. Kėto shtesa duhet tė pėrfshijnė edhe:

            a) tė miturit duhet tė kenė tė drejtė pėr njė kėshilltar ligjor, dhe t'i mundėsohet asistenca legale,  falas  kur ajo ėshtė e mundur, dhe tė komunikojė rregullisht me ta gjatė tė cilave sigurohet njė ruajtje e plotė e bisedave tė tilla (e si tė fshehura).

            b) tė rinjve duhet siguruar mundėsia pėr tė ndjekur punė, me pagesė si dhe vazhdim i arsimit dhe dukimit, por tė cilat nuk do tė ndikojnė nė kohėzgjatjen e ndalimit.

            c) tė rinjtė duhet tė pajisen me materiale tė nevojshme gjatė ndalimit tė cilat janė nė pajtim me sistemin ligjor.

IV. Drejtimi i instutucioneve rinore

            A. Dosjet

            19. Tė gjitha raportet, pėrfshirė kėtu edhe dosjet ligjore, mjekėsore dhe proēedurave disiplinore dhe dokumentave tė tjera nė lidhje me formėn, pėrmbajtjen dhe detalet e trajtimit, duhet tė vendosen nė njė dosje individuale, tė cilat mund tė jenė nė dispozicion tė personave tė autorizuar. Brenda mundėsive ēdo i ri ka mundėsi pėrmirėsimi tė fakteve apo opinioneve tė pėrmbajtura nė dosjen e tyre duke lejuar rregullimin e deklaratave tė pabaza me qėllim ushtrimi tė tė drejtave duhet tė ekzistojė pjesa e III-tė  e autorizuar pėr kėshillime dhe ndėrmjetėsim pas lirimit ato do tė mbyllen dhe nė kohė tė pėrshtatshme tė hapen.

            20. Asnjė i ri nuk duhet tė mbahet nė ndalesė pa urdhėr apo raport nga gjykata, administrata apo autoriteteve tė tjera publike. Detalet e kėsj radhitjeje duhet tė regjistrohen, pa tė cilėn asnjė nuk duhet ndaluar apo mbajtur.

            B. Pranimi, regjistrimi, lėvizja dhe transferimi

            21. Nė ēdo vend ku tė rinjtė janė ndaluar apo mbajtur, shėnime dhe dosje tė kompletuara pėr informatat e mėposhtme, duhet tė mbahen:

            a) identiteti i tė riut.

            b) faktet dhe arsyet nė detyrim me organet kompetente

            c) dita dhe koha e pranimit, transferit dhe lirimit

            d) detalet e notifikimit tė prindėrve dhe kujdestarėve gjatė ēdo pranimi, transferi apo lirim tė tė riut nė kohėn e detyrimit.

            22. Informacioni pėr pranim, vendosje, transfer dhe lirim, duhet tė sigurohet pa vonesė pėr prindėrit apo kushėrinjtė e ngushtė tė tė riut.

            23. Menjėherė pas pranimit, tė gjitha raportet dhe informacionet mbi situatėn personale dhe rrethanat e ēdo tė riu, tė cilat duhet tė jenė nė dispozicion tė administratės.

            24. Gjatė pranimit, tė gjithė tė rinjtė duhet tu jepet njė kopje e rregullave tė instutucionit ndalues dhe pėrshkrimi i tė drejtave dhe obligimeve nė gjuhėn qė ata e kuptojnė, sėbashku me adresėn e autoriteteve qė mund tė pranojnė ankesat, si dhe tė atyre organeve qė mund tė ofrojnė asistencė legale pėr ata tė rinj tė cilėt janė analfabet apo qė nuk kuptojnė gjuhėn e shkruar, informatat duhet tė tė formulohen nė mėnyrė mė tė pėrshtatshme.

            25. Tė gjithė tė rinjtė duhet tė ndihmohen pėr tė kuptuar rregullimet brenda pėr brenda institucionit, qėllimet dhe metodologjikėn e kujdesi, kėrkesat disiplinore dhe proēedurat metoda e tjera tė autorizuara nė kėrkimin e informatave dhe sajimin e ankesave, tė cilat janė tė domosdoshme pėr t'i kuptuar tė drejtat dhe obligimet gjatė ndalimit.

            26. Transporti i tė rinjve duhet tė bėhet nė pajtim me administratėn dhe pėrshtatshmėrisė ndaj ventilimit dhe dritės, nė kushtet qė nė asnjė mėnyrė ekspozimin ndaj dhunės dhe ata nuk guxojnė tė transportohen arbitrarisht.

            C. Klasifikimi dhe vendosja

            27. Menjėherė pas pranimit secili i ri duhet tė interesohet dhe duhet tė pėrgatiten raporte psikologjike dhe sociale qė identifikojnė ēdo faktor relavant pėr llojet e veēanta dhe nivelet e kujdesit dhe programeve tė kėrkuara nga i riu. Ky raport sėbashku me atė tė mjekut i cili ka ekzaminuar tė riun gjatė pranimit, duhet drejtuar drejtorit pėr qėllim pėrcaktimi vendosjes sa mė tė pėrshtatshme pėr tė riun brenda institucionit dhe tipi specifik dhe niveli i kujdesit i kėrkuar qė duhet tė ndiqen. Kur trajtimi rehabitues ėshtė i kėrkuar dhe kohėzgjatja nė institucion lejon personeli i pregatitur duhet tė pregatisė njė plan individual trajtimi duke specifikuar objektivat e trajtimit si dhe kohės dhe arsyet, stadet dhe vonesat tė cilat kėto objektiva duhet t'i nėnshtrohen.

            28. Ndalimi i tė rinjve duhet tė vendosen konditat tė cilat merren parasysh nevojat e tyre tė veēanta, sttuset dhe kėrkesat speciale nė pajtim me moshėn personalitetit, gjinisė dhe tipi i cėnimit, si dhe shėndeti mental dhe fizik dhe qė siguron mbrojtjen nga ndikimet e dėmshme dhe situatat e rrezikshme. Kriterizimiparimor pėr ndarjen e kategorive tė ndryshme tė tė rinjve tė deprivuar nga liria, qėndron nė tė sjellurit e tipeve tė kujdesit tė pėrshtatur ndaj kėrkesave tė veēanta tė individėve si dhe mbrojtjen e integritetin  fizik, mental dhe moral si dhe mirėqėnien.

            29. Nė ēdo institucion ndalese tė rinjtė duhen mbajtur veēas nga tė rriturit, pėrderisa nuk janė tė sė njėjtės familje. Nėn kushtet e kontrolluara, tė rinjtė mund tė mbahen sėbashku me tė rritur tė zgjedhur me kujdes si pjesė e programit social qė i ėshtė dedikuar tė jetė i dobishėm pėr tė rinjtė.

            30. Institucionet e hapura pėr tė rinjtė duhet tė themelohen, dhe kėto janė pa ose masa minimale sigurie. Popullimi nė institucione tė tilla duhet tė jetė sa mė i vogėl i mundshėm, dhe numri i tė rinjve nė kėto institucione duhet tė jetė i vogėl pėr tė mundėsuar trajtime individuale. Institutet e ndalimit pėr tė rinjtė duhet tė jenė tė decentralizuara dhe pėr tė lehtėsuar leje afrimin dhe kontktet ndėrmjet tė rinjve dhe familjes dhe kėto duhet tė jenė tė themeluara dhe tė integruara nė ambientin social, ekonomik dhe kulturor nė shoqėri.

            D. Ambienti fizik dhe akomodimi

            31. Tė rinjtė e deprivuar nga liria kanė tė drejtė nė liritė dhe shėrbimet qė ndeshin tė gjitha kėrkesat e dinjitetit human dhe shėndetėsor.

            32. Dizajni I institucioneve ndaluese pėr tė rinjtė dhe ambienti fizik  ėshtė nė mbajtjen e qėllimit rehabilitues tė trajtimit themelor, nė pajtim me nevojat e tė riut pėr privatėsi, stimujt sensorik, opurtiniteteve pėr asocijimin me fisnikėri dhe pjesėmarrjen nė sporte si dhe aktiviteteve fizike. Dizajni dhe struktura e institucioneve ndalėse duhet tė jenė tė atilla qė tė minimizojnė rrezikun nga zjarri dhe pėr tė siguruar evakuimin e sigurtė nė raste tė tilla. Duhet tė ekzistojė njė sistem alarmi efektiv nė rast zjarri si dhe proēedurat formale dhe personale pėr tė siguruar sigurinė e tė riut. Institucionet ndalėse nuk duhet tė jenė tė lokalizuara pėr rrezik.

            33. Akomodimet gjumore normalisht duhen pėrbėrė nga grupe tė vogla fjetoresh apo dhoma gjumi individuale, duke pasur parasysh standarde  lokale. Gjatė gjumit duhet tė ekzistojė njė mbikqyrje e rregullt, e papenguar e tė gjitha zonave, duke pėrfshirė dhomat individuale dhe grupet nė mėnyrė sigurimi tė mbrojtjes tė sė cilit ēdo i ri duhet nė pajtim me standardet lokale, tė jetė i pajisur me paisje tė nevojshme tė cilat duhet tė jenė tė pastra, tė mbahen nė rregull dhe tė ndėrrohen shpesh pėr tė siguruar pastėrtinė.

            34. Instalimet sanitare duhet tė jenė tė lokalizuara dhe tė njė standardi pėr tė mundėsuar qė ēdo i ri i bindet, si kėrkohet, me nevojat e tyre fizike nė privatėsi dhe nė njė renditje tė pastėr dhe tė denjė.

            35. Prania e gjėrave personale ėshtė njė element themelor i tė drejtave tė privatėsisė dhe esenciale pėr mirėqėnien psikologjike tė tė riut. E drejta e ēdo tė riu ėshtė tė plotėsojė gjėra personale dhe tė ketė kushte adekuale tė vendosjes pėr ta, duhet tė njihet dhe respektohet. Gjėrat personale tė cilat i riu vendos tė mos i mbajė apo i konfiskohen, duhet tė vendosen  nė njė vend tė sigurtė dhe ky invetiak duhet nėnshkruar nga i riu, dhe duhet munduar qė ato tė mbahen nė gjendje tė mirė, tė cilat pastaj i kthehen atij pas lirimit, pėrderisa ai nuk ka vendosur qė t'i largojė ato nga enti i ndalimit.

            36. Brenda mundėsive maksimale tė rinjtė duhen tė kenė tė drejtė tė pėrdorin pronat e tyre. Enti duhet siguruar qė ēdo i ri tė ketė veshjen e tij nė pėrshtatje me klimėn dhe e pėrshtatshme pėr shėndetin, e cila nė asnjė nuk guxon tė jetė e nėnēmuar apo degraduese. Gjatė lėvizjes sė tė rinjve tė cilėt lėshojnė entin ata duhet tė lejohen tė veshin rrobat e tyre.

            37. Secili ent ndalimi do tė sigurojė qė ēdo i ri do tė marrė ushqim qė ėshtė i pėrgatitur mirė dhe nė intervale tė sakta kohore, si dhe kualitet qė tė pėrmbushin standardet dietetike, higjenore dhe shėndetėsore, madje edhe ato kulturore dhe religjioze. Uji i pastėr dhe i pijshėm duhet tė jetė nė dispozicion tė tė riut nė ēdo moment.

            E. Edukimi, aftėsimi profesional dhe puna

            38. Ēdo i ri i moshės shkollore e ka tė drejtėn e edukimit nė pėrshtatshmėri nevojat dhe aftėsitė e tij, me qėllim pėrgatitjes pėr kthim nė shoqėri. Edukimi i tillė duhet tė sigurohet jashtė entit, nė stinat e rrethit ku ajo ėshtė e mundur dhe nė ēdo rast, me mėues tė kualifikuar me anė tė programeve tė integruara nė sistemin edukativ tė atij vėndi, kėshtu qė i riu pas lirimit tė mos ketė vėshtirėsi nė vazhdimin e shkollimit. vėmendje e veēantė duhet kushtuar atyre me origjinė tė huaj dhe qė kanė nevoja etnike tė veēanta si dhe ata qė kanė vėshtirėsi nė shkollim kanė tė drejtė pėr trajnime specifike.

   39. Tė rinjtė mbi moshėn e deliguar shkollore tė cilėt dėshmojnė tė vazhdojnė shkollimin duhet tė lejohen dhe inkurajohen, dhe duhet bėrė pėrpjekje pėr t'i lejuar ata tė kenė nė dispozicion programet adekuate edukative.

            40. Diplomat apo ēertifikatat e fituara gjatė qėndrimit nė entin pėrkatės nuk do tė tregojnė asnjė mėnyrė qė i riu ka qėnė institucionalizuar.

            41. Ēdo ent edukativ duhet tė lejojė pėrdorimin e bibliotekave qė janė tė pajisura me libra intruktucional dhe derkreativ dhe periodikėt e pėrshtatshėm pėr heronjtė, tė cilat duhet t'i inkurajohen tė gjenė zbatime sa mė tė mėdha pėr to.

            42. Ēdo i ri ka tė drejtė nė arsim profesional nė sferat qė do pėrgatisin atė nė punėsimin e ardhshėm.

            43. Nė pajtim me seleksionimin e drejtė profesional dhe kėrkesave administrativo 0 institucionale, tė rinjtė kanė tė drejtė tė zgjedhin llojin e punės qė ata dėshirojnė.

            44. Tė gjitha standardet mbrojtėse kombėtare dhe ndėrkombėtare tė aplikueshme pėr fėmijėt dhe tė rinjtė e deprivuar nga liria, duhet tė zbatohen.

            45. Kur ėshtė e mundur, tė rinjtė duhet ofruar mundėsia pėr tė zhvilluar punė tė ndryshme, mundėsisht brenda rrethit, si plotėsimi edukativprofesional nė mėnyrė pėr ta lehtėsuar kėrkimin e punėsimit tė pėrshtatshėm kur ata do tė kthehen nė rrethet e tyre.

            46. Ēdo i ri i cili kryen punė ka tė drejtė vlerėsimi adekuat. Interesat e tė rinjve dhe afrimi profesional tė tyre nuk duhet subordinuar pėr dobi tė entit apo daleje tė kursehen dhe nė fund t'i dorėzohen  atij nė lirim e sipėr.

            F. Koha e lire

            47. Ēdo i ri duhet tė ketė tė drejtė pėr njohje tė lirė pėr zhvillimin e aktiviteteve tė lira, nė ajėr tė pastėr kur moti lejon, gjatė tė cilave duhet siguruar njė stėrvitje fizike dhe reaktive. Ambienti adekuat, instalimet dhe paisjet duhet tė sigurohen pėr kėto raste. Ēdo i ri ka tė drejtė nė kohė tė lirė pėr aktivitet, e sipas interesimit tė tij edhe pėr art apo zhvillimit tė aftėsive drejtuese, enti duhet tė sigurojė pėrgatitje fizike tė tė riut dhe trajtime tė parentire kur ato janė tė nevojshme.

            G. E drejta e besimit fetar

            48. Ēdo i ri duhet tė lejohet qė t'i kėnaq nevojat e tij religjioze dhe shpirtėrore, nė veēanti me anė tė shėrbimeve apo takimeve nė entin pėrkatės, apo me posedimin e librave pėrkatėse apo pikat fetare tė dominuara. Nėse enti ka njė numėr tė madh tė tė rinjve me tė njėjtėn pėrkatėsi fetare, pėrfaqėsues tė kualifikuar tė asaj feje duhen lejuar tė zhvillojė shėrbimet fetare dhe vizitat pastorike nė dhomat e tė rinjve sipas nevojave tė tyre, dhe ēdo i ri duhet tė ketė tė drejtė vizitėn nga ana e pėrfaqėsuesve tė tilllė dhe nė mospjesėmarrjen nė shėrbime tė tilla.

            H. Kujdesi mjekėsor

            49. Ēdo i ri duhet tė pranojė kujdes mjekėsor adekuat, si preventiv ashtu edhe trajtues, duke pėrfshirė kujdesin ortalmologjik dhe atė mental si dhe indikohen edhe produktet farmaceutike me dieta specifike. njė gjė e tillė duhet ofruar tė rinjve tė privuar nėpėrmjet enteve dhe shėrbimeve e shoqėrisė ku enti ėshtė instaluar, nė mėnyrė ndalimi tė njollosjes tė tė riut dhe forcimit tė vetėmėsimit dhe integrimit nė shoqėri.

            50. Ēdo i ri ka tė drejtė tė ekzaminohet nga mjeku gjatė pranimit nė ent, me qėllim regjistrimi tė akteve apo tė dhėnave tė trajtimeve tė mėparshme dhe tė tashmes, me qėllim pėrshkrimi tė ndonjė kujdesi mjekėsor sipas nevojės.

            51. Shėrbimet mjekėsore tė siguruara pėr tė rinjtė duhet kėrkuar pėr tė zbutur dhe trajtuar sėmundje fizike dhe mentale, keqtrajtim subst. apo fakteve tė tjera qė mund tė pengojnė interesimin e tij nė shoqėri. Ēdo ent duhet tė lidhet me qėndrat e ndryshme mjekėsore, dhe ēdo i ri qė thellon shenja tė sėmundjeve duhet tė ekzaminohet si duhet nga ana e zyrtarit mjekėsor.

            52. Ēdo punėtor mjekėsor i cili ka arsye tė mendojė se shėndeti fizik dhe mental i tė riut ėshtė i rrezikuar nga ndalimi i mėtejshėm, greva e lirisė apo ndonjė konditė tjetėr duhet tė raportojė kėtė tė dhėnė menjėherė autoriteteve pėrgjegjėse dhe tė pavarura pėr ruajtjen e mirėqėnies sė tė riut.

            53. I riu i cili vuan nga sėmundje mendore duhet tė trajtohet nė instutucione tė specializuara e udhėzuar nga stafi mjekėsor, dhe duhet tė merret parasysh vazhdimi i kėtij trajtimi pas lirimit tė tij.

            54. Entet e tilla duhet tė aprivojnė masa preventive ndaj abuzimit tė drogės dhe programe rehabilituese tė udhėhequra nga persona tė kualifikuar kėto programe duhen aprovuar sipas moshės, gjinisė dhe kėrkesave tė tjera nė lidhje me tė riun, si dhe mjetet dezoksikuese dhe shėrbimet e udhėhequr nga personeli i aftėsuar nė prevencėn e varėsive alkolike apo ndaj drogės.

            55. Barnat duhet tė aprovohen vetėm trajtime tė domosdoshme me baza mjekėsore, pas kontaktimit apo informimit tė atyre qė brengosen pėr tė rinjtė, dhe ato nė asnjė mėnyrė nuk guxojnė tė pėrdoren si mjete detyruese apo shtypėse; gjithashtu tė rinjtė nuk lejohet tė trajtohen si objekt eksperimenti pėr qėllime studimi.

            I. Paralajmėrimi i sėmundjes, plagosjes apo vdekjes.

            56. Familja apo kujdestarėt e tė riut kanė tė drejtė tė informohen pėr gjendjen e tė riut dhe pėr ngjarjet me rėndėsi nė rrjedhėn e shėndetit tė tij. Drejtori entit duhet menjėherė tė lajmėrojė familjen apo personat e tjerė qė brengosen pėr tė riun, nė rast vdekjeje, sėmundje qė kėrkon transfer nė qėndra tė tjera mjekėsore. Njoftimi i duhet bėrė edhe organeve kompetente tė shtetit tė cilit ai i pėrket si qytetar.

            57. Me rastin e vdekjes sė tė riut gjatė kohės sė deprivimit nga liria kushėriri mė i afėrt ka tė drejtė inspektimi tė ēertifikatės sė vdekjes, tė shoh trupin dhe tė pėrcaktojė trajtimin e tij. me rastin e vdekjes gjatė ndalimit, vėzhgimi i pavarur i rastit duhet tė bėhet, raporti i tė cilit duhet t'i tregohet tė afėrmve tė tij. Ky vėzhgim bėhet gjithashtu edhe atėherė kur vdekja ndodh brenda 6 muajve brenda lirimit dhe kur ka arsye pėr tė besuar se vdekja ka tė bėjė me detencionin.

            58. I riu duhet tė informohet pėr kohėn mė tė hershme tė mundshme pėr vdekjen, sėmundje serioze apo lėndimit tė ndonjė anėtare  tė familjes dhe i duhet ofruar mundėsia pėr tė marr pjesė nė varrim apo tė shkojė afėr tė sėmurit.

            J. Kontaktet me komunitetin e gjere

            54. Ēdo mjet duhet pėrdorur pėr tė siguruar komunikmin adekuat me botėn e jashtme, qė ėshtė njė pjesė integruese e sė drejtės pėr njė trajtim tė drejtė dhe human dhe esate esenciale  pėr risociolizimin e tė riut. Atyre iu lejohet komunikimi me familjen, shoqėrinė pėr t'i zhvilluar ata pėr ta lėshuar entin pėr arsye tė ndryshme mjekėsore apo profesionale. Nėse i riu llogaritet si tillė gjithashtu.

            60. Ēdo i ri ka tė drejtė komunikimi me shkrim apo telefon sė paku dy herė nė javė me personin qė ai do, pėrderisa i lejohet me ligj dhe duhet ndihmuar pėr tė ushtruar kėto tė drejta. Ēdo i ri ka tė drejtė korrespondence.

            62. Ēdo i ri ka tė drejtė ta mbajė veten nė rrjedhėn e ngjarjeve me leximin e gazetave, te periodikeve dhe publikimeve te tjera, me anė tė radios, TV apo filmave dhe me vizitat nga perfaqesues te ndonjė klubi ligjor apo organizate qė ai eshte i interesuar.

            K. Kufizimet e frenimeve fizike dhe pėrdorimi i forcės

            63. Pėrdorimi i instrumenteve frenuese dhe detyrimet duhet tė ndalohet, me pėrjashtim tė atyre qė pėrmenden ne rregullin 64.

            64. Instrumenti i frenimit dhe forcės mund tė pėrdoret nė raste specifike kur metodat e tjera tė kontrollit kanė dėshtuar, dhe kėto janė tė autorizuara dhe specifikuara me ligj.  Ato nuk duhet t'i shkaktojnė poshtėrsi apo degradim dhe duhet pėrdorur nė kohė sa mė tė shkurtėr qė mundet. Me urdhėr tė drejtorit tė entit (administratės) instrumente tė tilla vendosen pėr t'i penguar tė rinjtė nga vetė - lėndimi, lėndimi i tė tjerėve apo dėmtimi i pronės.

            65. Mbajtja e armėve nga personeli nė entet ku mbahen tė rinjtė ėshtė e ndaluar.

            L. Proēedurat disiplinore

            66. Ēdo masė disiplinore dhe proēedurat duhet tė mirėmbajnė interesin e sigurisė dhe njė jetė tė rreullt shoqėrore dhe duhet tė mbrojė dinjitetin pjesėmarrės tė tė riut dhe objektit fondamental tė kujdesit institucional duke instaluar kėshtu ndjenjėn e drejtėsisė, vetėbesimit dhe respektimin e tė drejtave tė ēdo personi.

            67. Ēdo masė disiplinore qė pėrfshin trajnim mizor, johuman dhe degradues do tė ndalohet rreptėsisht duke pėrfshirė ndėshkimet trupore, vendosja nė qelitė e errėta apo ndėshkimi tjetėr qė mund tė cėnojė shėndetin fizik dhe mental. Reduktimi i dietės dhe pengimi nė kontaktimin me familjen duhet duhet ndaluar nė ēdo rast. Tė gjitha masat duhet tė kuptohen si edukative nė mėnyrė qė i riu ta ketė mė tė lehtė socializimin.

            68. Legjislacioni apo autorizimi i aprovuar nga administrata kompetente duhet tė themelojė norma nė lidhje me tė drejtat, nevojat dhe karakterizimet fondamentale tė tė riut:

            a) vepra qė pėrfshin njė cėnim disiplinor

            b) lloji dhe zbutja e sanksioneve tė aplikuara

            c) organi kompetent pėr aprovimin e tyre.

            d) organit kompetent pėr shqyrtimin e thirrjeve

            69. Raport i ē’rregullt  tė zbatimit duhet t'i raportohet organeve kompetent, i cili do tė reagojė pa vonuar. Organet kompetente duhet tė zbatojnė njė shqyrtim domethėnės tė rastit.

            70. Asnjė i ri nuk duhet tė sanksonohet me masa disiplinore pėrveē nė rastet kur ato janė nė pajtim me ligjet nė fuqi. Asnjė i ri nuk sanksionohet pa u informuar trajtimin adekuat, kuptimin e vet tė miturit, dhe pa dhėnien e mundėsive tė mbrojtjes, duke iu referuar edhe autoriteteve mė tė larta. Pėr tė gjitha rastet duhet tė mbahen proēesverbale.

            71. Asnjė i ri nuk mbahet pėrgjegjės pėr rolet disiplinore, pėrveē mbikqyrjes sė aktiviteteve sociale edukative apo sportive.

            M. Inspektimi dhe ankesat

            72. Inspektorėt e kualifikuar apo njė zyrtar tjetėr ekuivalent qė nuk i pėrket administratė sė entit duhet tė autorizohet pėr tė zhvilluar inspektimet nė baza tė rregullta dhe tė bėjė inspeksione tė palajmėruara, nė iniciativė vetiake dhe punėt tė gėzojė garanci dhe pavarėsi tė plotė gjatė zbatimit tė detyrės. Ata kanė autorizim ndaj ēdo personi tė punėsuar nė ent apo dosjet e tė rinjve tė deprivuar nga liria.

            73. Personeli i kualifikuar mjekėsor i lidhur me organin hetues apo shėrbimin shėndetėsor duhet tė marrė pjes nė inspektimin, shqyrtimin e ankesave ndaj rregullave me ambientin fizik, higjenėn, akomodimin, ushqimin, stėrvitjet dhe shėrbimet mjekėsore, apo pikėpamjet e tjera qė ndihmojnė nė qėnien fizike dhe mendore tė tė riut.

            74. Pas kompletimit tė inspektimit inspektuesi ėshtė i detyruar tė hartojė njė raport pėr tė arriturat, i cili duhet pėrfshijė vlerėsimin e ankesave nė lidhje me parimet zotėruese dhe rekomandimet pėr largimet e kėtyre ankesave. Ēdo fakt qė ka tė bėjė me dhunėn e pėrdorur nė kėto ente duhet tė raportohet autoriteteve tė mėsipėrme pėr hetim dhe ndjekje penale.

            75. Ēdo i ri ka tė drejtė tė ketė mundėsi tė ēfaq kėrkesa apo ankesa drejtorit tė entit apo organeve tė tjera kompetente.

            76. Ēdo i ri ka tė drejtė nė kėrkesa apo ankesa  pa kurrfarė ēensurimi dhe tė marrė pėrgjigje pa vonuar.

            77. Pėrpjekje duhet bėrė pėr tė themeluar njė zyrė tė pavarur pėr tė pranuar dhe shqyrtuar ankesat nga tė rinjtė tė deprivuar nga liria.

            78. Ēdo i ri ka tė drejtė nė kėrkimin e ndihmės nga anėtarėt e familjes kėshilltarėt ligjor, grupet humanitare pėr tė formuluar ankesėn. Grupet e tė rinjve analfabet duhet tė pajisen me asistencė nga organet dhe shėrbimet publike pėr tu ofruar kėshilla ligjore dhe pranimin e ankesave.

            N. Kthimi nė komunitet

            79. Ēdo i ri duhet tė pėrfitojė nga rregullet e ndryshme te pergatitura pėr te asistuar kthimin e tyre ne shoqeri, nė jetėn familjare, edukimin apo punėsimin e tyre pas lirimit.

            80. Organet kompetente duhet tė sigurojnė shėrbime pėr t’i ndihmuar tė rinjtė nė rivendosjen e tyre nė shoqėri dhe pėr t'i larguar paragjykimet pėr kėta tė rinj. Ky shėrbim duhet t'i pajisė ata qėndrim tė pėrshtatshme, punėsim, veshmbathje dhe masa tė tjera pėr ta mbajtur veten pas lirimit, me qėllim te lehtėsohet integrimi nė shoqėri. Perfaqesuesit e agjensive qe kryejne sherbime te tilla duhet te konsultohen e duhet te kene te drejte te takohen me keta te rinj kur ata jane te ndaluar, me qellim qe ata te asistohen gjete kthimit te tyre ne komunitet..

V. Personeli

            81. Personeli duhet tė jetė i kualifikuar dhe pėrfshijė nje numer tė konsiderueshėm specialistėsh si: edukatorė, instruktorė, kėshilltarė, punėtorė social, psikiatėr dhe psikolog. Kėta apo edhe specialiste te tjere duhet te punėsohen mbi baza te qendrueshme. Kjo nuk pėrfshin honoraret dhe vullnetarėt kur niveli i mbėshtetjes dhe stėrbvitjes ėshtė i kėnaqshėm dhe i dobishėm. Entet duhet tė kenė nė dispozicion tė gjitha burimet mjekėsore, edukative, sociale dhe morale dhe formave tė tjera tė asistencės qė janė tė pėrshtatshme pėr shoqėrinė, nė pajtim me nevojat dhe problemet e tė rinjve.

            82. Administrata duhet tė sigurojė selektim tė kujdesshėm dhe regrutim nė ēdo nivel dhe lloji tė personelit, pėrderisa drejtimi i enteve varet nga kapaciteti integrues human dhe profesional i tyre pėr tu ballafaquar me tė rinjtė.

            83. Pėr tė siguruar pėrfundime tė lartėpėrmendura, personeli duhet tė akordohet si zyrtar profesional me vlerėsime adekuate pėr tė atraktuar dhe mbajtjen e meshkujve dhe femrave. Ata vazhdimisht tė inkurajohen qė t'i zbatojnė detyrat e tyre dhe obligimet nė mėnyrė humane, profesionale dhe tė pėrkushtuar, tė drejtė dhe efektive, nė mėnyrė qė tė gėzojnė respektin e tė rinjve dhe t'i pajisin ata me role pozitive dhe me perspektivė.

            84. Administrata duhet tė rregullojė format e organizimit dhe rregullimit qė lehtėsojnė komunikimin nė mes kategorive tė ndryshme tė personelit nė ēdo ent, pėr tė stimuluar bashkėpunimin nė mes shėrbimeve tė ndryshme tė pėrfshira nė kujdesin e tė rinjve, me qėllim zbatimi tė detyrave tė tyre me pėrkushtim.

            85. Personeli duhet t'i nėnshtrohet stėrvitjes pėr t’i aftėsuar ata nė drejtim tė mbajtjes sė pėrgjegjėsisė, sidomos nė sferėn psikologjike, mirqėnies sė fėmijės dhe standardeve ndėrkombėtare dhe normave tė tė drejtave tė tyre, duke pėrfshirė edhe rregullat e tanishme. Personeli duhet tė mirėmbajė dhe pėrparojė dijen dhe kapacitetin profesional me anė tė kurseve, qė duhet tė organizohen nė intervale tė pėrshtatshme kohore.

            86. Drejtori i entit duhet tė jetė i kualifikuar pėr detyrėn e tij, me aftėsi administrative dhe pėrvojėn e duhur, i cili duhet t'i zbatojė detyrimet e tij nė ēdo kohė.

            87. Nė ēdo zbatim detyre, personeli duhet tė respektojė dhe tė mbrojė dinjitetin njerėzor dhe tė drejtat e tė rinjve, nė veēanti si:

            a) asnjė anėtar i personelit tė entit nuk guxon tė nxit, mbart apo tolerojė akte torturimi apo ndonjė forme tjetėr dhune, mizorie trajtimi jonjerėzor dhe degradues, pa marrė parasysh arsyet.

            b) i gjithė personeli duhet tė kundėrshtojė dhe luftojė ēdo formė tė korrupsionit

            c) ēdo personel duhet tė respektojė rregullat dhe ēdo devijim nga kjo sjellje duhet marrė parasysh lajmėrimi organeve kompetente nė lidhje me kėtė

            d) i gjithė personeli duhet tė sigurojė mbrojtjen e shėndetit fizik dhe mental, duke pėrfshirė mbrojtjen nga abuzimi seksual, fizik dhe emocional, duke siguruar edhe trajtimet nė raste tė tilla

            e) i gjithė personeli duhet tė respektojė tė drejtėn e tė riut pėr privatėsi, dhe duhet tė ruajė materialet sekrete qė i pėrkasin tė riut dhe familjes sė tij.

            f) i gjithė personeli duhet tė tentojė tė minimizojė dallimet nė mes jetės brenda dhe jashtė entit, tė cilat tentojnė tė zvogėlojnė respektin pėr dinjitetin e tė riut si qėnie njerėzore.

^{[dokumenti 1] [dokuementi 2] [dokumenti 3] [dokumenti 4] [dokumenti 5]}