Brzmi to być może dość paradoksalnie, ale Jerozolima jest geograficznym centrum teologicznej refleksji nie jednej zresztą tylko religii, ale wielu z nich. Jest miejscem, z którego Mahomet wstąpił do nieba - wedle muzułmanów. Jest miejscem działania Jezusa i apostołów - dla świata chrześcijaństwa. Jest wreszcie wybranym, darowanym przez Boga miastem - dla wyznawców Judaizmu. Do tego można dodać jeszcze scientystów uważających Jerozolimę za jeden z ważnych czakramów energetycznych Ziemi i mnóstwo innych sekt, których nazwy utworzyłyby tu długą listę.

Kiedy idzie się uliczkami Jerozolimskiego starego miasta nietrudno jest się o tym przeplataniu przekonać. Ze spokojnych, czystych, bezpiecznych i cichych uliczek Żydowskiego kwartału nagle, praktycznie bez żadnej zapowiedzi, wpadamy w objęcia dzielnicy arabskiej z całym jej agresywnym handlem, zagrożeniem kieszonkowymi kradzieżami i zapachem nie wywiezionych resztek. Podobnie wygląda też armeńska, chrześcijańska enklawa, tam jednak, dla odmiany, nie trzeba się bać kieszonkowców handel jest za to prowadzony równie agresywnie, jak w dzielnicy arabskiej.

Jest to bez wątpienia miejsce bardzo szczególnego ducha. Każda z obecnych w nim nacji i religii z jakiegoś powodu uważa je za szczególną własność swego obrządku. Miasto-mozaika, układanka zbudowana z wielu ludzi żyjących koło siebie, ale niestety nie ze sobą. Każdy przy tym, kto pisze Jerozolimską “history”, pisze w rzeczy samej “his-story” albo “her-story”, jak wyraził się jeden z moich Żydowskich, Jerozolimskich przyjaciół.

W tym właśnie mieście, gdzie zachód spotyka się tak namacalnie ze wschodem, a północ z południem, gdzie na każdym kroku dotyka nas witalność kultury orientu, dociera do serca i umysłu najpełniej to, że nasze własne chrześcijaństwo również nie narodziło się w zaciszu średniowiecznych, europejskich zamków rycerskich i klasztorów, że nie jest wynikiem głębokich teologicznych refleksji scholastycznych teologów europejskiego średniowiecza, ale jest wytworem tegoż właśnie “Jerozolimskiego” orientu. Nie daje się “uporządkować”, ale eksploduje feerią barw i odcieni. Nie jest tworem jednolitym, jak wytwory zachodniej filozofii, ale jego bogactwo i natura oparte są na różnorodności, wręcz chaotyczności form. Ta zresztą właśnie różnorodność jest powodem bogactwa naszej wiary. Orientalny charakter wiary nie ma nas wobec tego dezorientować, ale doprowadzać do pełni, do harmonii, do zjednoczenia z Bogiem i ludźmi, do doskonałej ekumenii miłości, w której każdy, niezależnie od swej odmienności, jest jednakowo radośnie witany.

Tym chłopakiem był Shlomo Hizak. Jak sam opowiada spytany o przeszłość, ulice wypełniała wtedy wręcz dźwięcząca ciszą cisza, słychać było głośne echo każdego stąpnięcia. W pewnym momencie w tej ciszy młody Shlomo usłyszał śpiew. Kiedy podszedł bliżej spostrzegł otwarte okno i pokój, w którym ludzie śpiewali pieśni o Jezusie Mesjaszu.

Shlomo opowiada, że czytał ten Nowy Testament z wypiekami na twarzy. Nagle znalazł bowiem brakujące ogniwo teologicznej łamigłówki, odpowiedzi na wszystkie swoje pytania.

Teraz po wielu latach mówi, że to spotkanie młodego wierzącego gorliwie Żyda z Bogiem w Jezusie to przeobrażenie się w judeo-chrześciajnina, jakby rodem z pierwszych lat istnienia chrześcijaństwa, spowodowało, że zapragnął dzielić się tym co sam przeżył z innymi ludźmi, w tym również ze swoimi etnicznymi braćmi. Po latach natomiast znalazł swoje powołanie w ukazywaniu ludziom prawdziwego oblicza (czy raczej prawdziwych oblicz) judaizmu, pokazywaniu “zachodnim”, często jakże przekonanym o swojej wyższości wobec judaizmu, chrześcijanom, jak bardzo ich wiara zakorzeniona jest w tymże judaizmie, budowaniu mostu łączącego te dwa religijne światy, Żydowski i chrześcijański.

AMI Center, które Shlomo Hizak stworzył i prowadzi jest doskonałym medium dla tego rodzaju działalności. Ludzie, którzy tam przyjeżdżają - jeśli tylko chcą się poddać przewodnictwu Shlomo - spotykają orient, judaizm, chrześcijaństwo, obserwują węzły ich wzajemnych zależności, przeżywają świat otaczających ich religii, tendencji teologicznych, etc. w sposób zbliżony do tego, który istniał w czasach ziemskiej działalności Największego Rabbiego.

Pustynia, nawiasem mówiąc, była zawsze przedmiotem fascynacji dzieci Izraela.

To jest odrobina biblijnej konotacji pustyni w świadomości Izraelitów, moje pytanie dotyczyło jednak tego, jak wy, moi drodzy, wyobrażacie sobie pustynię, co przychodzi wam do głowy, kiedy o niej mowa?

Muszę wam jednak powiedzieć, że jest to jedynie, klasyczne u Europejczyków, wyobrażenie Sahary. Ten obraz zupełnie nie odpowiada wizerunkowi pustyni, o której mowa jest w Biblii. Na pustyni Synaj można znaleźć co prawda rejony odpowiadające temu opisowi, ale generalnie jest to miejsce, na którym może pomimo wszystko coś rosnąć. Kiedy człowiek wybierze się na pustynię, może np. wypasać tam swoje trzody. “Mitbar” ozn. właśnie miejsce, gdzie można paść bydło. Skąd o tym wiemy? Z samej Biblii, kiedy bowiem dzieci Izraela wyszły z Egiptu zabrały ze sobą właśnie bydło.

Spróbuję udzielić wam kilku krótkich odpowiedzi na to pytanie, a następnie przejdziemy do najważniejszego punktu chrześcijańskich i Żydowskich wierzeń związanych z pustynią, tj. do opisu kuszenia Jezusa, jako sumy najważniejszych idei teologicznych zawartych chociażby w modlitwie “Sz^ema Israel...”

W Biblii znajdujemy opisy różnych rodzajów pustyni. W Ezech. 47 np. znajdujemy wizję odrodzonej pustyni nawadnianej małym strumykiem wypływającym z najświętszego miejsca trzeciej świątyni, rozszerzającym się w szeroką i głęboką rzekę, pod której “dotknięciem” pustynia zakwita. Wyrastają na niej krzaki i drzewa, jest zielono, pustynia żyje.

Wróćmy teraz do środka epoki brązu, tj. do ok. 2100 - 1900 roku a. Chr., kiedy również i w tych rejonach znajdujemy ślady osadnictwa, znikające jednak ok. roku 1900 a. Chr. To zniknięcie stanowi zresztą ogniwo łączące historię tego regionu z wydarzeniami opisanymi w Biblii. Księga Genesis podaje nam opis wojny prowadzonej przeciwko pięciu królom. Działo się to wtedy, gdy Abraham wyruszył by ocalić swego kuzyna Lota, który został uwięziony.

Kolejne ślady osadnictwa znajdowane na jej terytorium pochodzą z okresu panowania Hasmodeuszy, tj. potomków królów Machabejskich władających Izraelem w okresie panowania Aleksandra Macedońskiego (103 - 76 a. Chr.). Około III stulecia a. Chr. osiedlają się tam Nebuzyci przybywający z terytorium dzisiejszej Arabii Saudyjskiej, budują na pustyni miasta, prowadzą tamtędy główny szlak handlowy i przez wiele lat władają bardzo silnym, pustynnym królestwem. Jego istnienie kończy w zasadzie dopiero rzymska inwazja w 106r. a Chr., kiedy to rzymskie legiony podbijają całe to terytorium.

Powód jest bardzo prozaiczny. Przez pustynię właśnie przebiegał szlak przyprawowy. Wystarczy wyobrazić sobie, że w drodze z Arabii Saudyjskiej do portów na wybrzeżu Izraela ceny przypraw rosły stokrotnie, aby zyskać wyobrażenie o tym, jak bardzo opłacało się pośrednictwo tym, którzy mieszkali pośrodku tego szlaku, tj. na pustyni. Ludzie zachęceni wizją dużego i łatwego zysku przybywali więc i budowali nie tylko stacje handlowe, ale całe miasta na pustyni.

W VII stuleciu w imperium nastąpił jednak kryzys. Persowie najechali ten rejon w 619-620 roku, a ponieważ nie byli oczywiście chrześcijanami i na dodatek chrześcijaństwo traktowali jako zagrożenie i obrazę dla swej własnej religii, wyplenili wszelkie objawy chrześcijańskiego życia religijnego. W 629 roku Bizantyjczycy powrócili, udało im się wyprzeć Persów, ale byli tak słabi, że od 637 do 641 roku Arabowie ponownie zdominowali cały region.

Bez rozdeptanych przez owce tarasów i systemów irygacyjnych ludzie nie mieli koniecznych do życia artykułów, zwłaszcza od kiedy przestały przybywać karawany kupieckie.

Tak też wygląda pustynia po dziś dzień, opuszczone, niechętnie odwiedzane przez ludzi miejsce gdzie gorąco wpycha rozżarzone powietrze do płuc, a prażące słońce wypala myśli i chęć do życia.

Pierwsze pojęcie, o którym chciałbym wspomnieć to “mitbar”. Pojawia się ono aż 280 razy w hebrajskiej Biblii. Pojęcie to odnosi się do suchego, nieuprawnego regionu, w którym jednakże możliwe jest wypasanie trzód. Rdzeń tego słowa pochodzi od “prowadzić stada”. Kiedy w Biblii mowa jest o “mitbar”, słowo to odnosi się do miejsca składającego się z pastwisk i oaz, gdzie nieliczne źródła i niewielkie opady deszczu w połączeniu z ostrożnym i rozważnym gospodarowaniem zasobami wody czynią możliwym powstawanie małych osiedli ludzkich specjalizujących się tak w hodowli, jak i zarządzaniu szlakami karawan kupieckich.

Pustynia, do której odnoszą się wszystkie te omówione przez nas powyżej terminy, jest jak mówiliśmy regionem opuszczonym, pozbawionym dróg, szlaków, ścieżek innych aniżeli te wydeptane przez dzikie zwierzęta. Jest to miejsce, gdzie nikt nie może czuć się bezpiecznie bez przewodnika potrafiącego biegle odczytywać znaki terenowe i określać na ich podstawie dobry kierunek marszu. Jest to miejsce bardzo gorące podczas dnia i bardzo zimne, wręcz mroźne podczas nocy. W podróży po pustyni bardzo ważnym czynnikiem jest też oczywiście dokładna kontrola zasobów wodnych. Zaniechanie tej czynności naprawdę może skończyć się śmiercią nawet w naszym XX wieku.

Pustynia z jaką stajemy oko w oko np. w Izraelu nie ma więc wiele wspólnego z tymi wszystkimi romantycznymi wizjami roztaczanymi przed naszymi oczami przez kino i telewizję. Życie tam wcale nie jest łatwe i bezpieczne. Biało odziani jeźdźcy na wielbłądach romantycznie przemierzający pustynię, Lawrence z Arabii, to wszystko jedynie tani kicz literacki. Z romantyzmem beduinów rozstajemy się bezpowrotnie, kiedy na długo przed dojściem do ich obozowisk czujemy dokładnie gdzie są położone, kiedy widzimy brudne, szaro-bure łachmany, w które są przyodziani i kiedy wreszcie dowiadujemy się jak naprawdę mało romantyczne jest ich pełne wszelkiego rodzaju ograniczeń ilościowych życie.

Powodem osadnictwa ludzkiego na pustyni nie jest oczywiście pogoń za przygodą, czy poszukiwanie romantycznego krajobrazu. W przeszłości, tej biblijnej, jedyną przyczyną, dla której ludzie decydowali się na podjęcie wyzwania i próbę walki z pustynią były pieniądze, a dokładnie zysk z życia i działania wzdłuż biegnącego tamtędy szlaku przyprawowego. Kiedy ten główny powód ich wegetowania w termicznym piekle zniknął wraz z przemieszczeniem się przyprawowego traktu, zniknęli też i ludzie bez chwili wahania porzuciwszy ów codzienny “romantyzm” swej walki o przetrwanie.

To gorące piekło, w którym Jezus zostaje przez Ducha umieszczony staje się dla chrześcijan symbolicznym miejscem ekspiacji, triumfu. Martwe piaski ożywia nadzieja zwycięstwa w podobnym do Jezusowego boju, którą może żywić każdy człowiek. Stąd - poza oczywistym faktorem jakim są niezwykle trudne warunki bytowe - pustynia była “ulubionym” miejscem proroków ST-owych, sekt przebudzeniowych w czasach Jezusa i eremitów w pierwszych wiekach chrześcijaństwa.

Ażeby zrozumieć, czy choćby otrzeć się o zrozumienie fenomenu pustyni nie wystarczy jednak czytać o niej, czy oglądać zdjęcia. Na pustynię trzeba pojechać, trzeba poczuć żar piasku na stopach i ogień słońca wysuszającego całe ciało w jednej chwili i zmuszającego do wypijania nieprawdopodobnych ilości wody każdego dnia. Piach, kępy kolczastych sino-burych zarośli, potworny upał, kojarzące się dla mnie kiedyś z jałowością i bezpłodnością tej ziemi, po obejrzeniu ich z bliska, dotknięciu, powąchaniu, wcale nie wyglądały już tak beznadziejnie i martwo. Kiedy jest się tam, widzi się nie pustkowie wypalone słońcem, ale wizję biblijnej “eksplozji” życia, wizję ożywienia pustyni w czasach ostatecznych. Pustynia tchnie atmosferą wysokiego potencjału, gotowością, oczekiwaniem na ten jeden jedyny gest, który ją ożywi.

Kontakt z czymś tak doskonale przekształcającym otaczającą nas rzeczywistość w locum sacrum i z samą wizją był, dla mnie przynajmniej, naprawdę fascynującym przeżyciem.

Tymczasem przyjechałem do kraju żyjącego co prawda w wiecznej świadomości zagrożenia, ale nie owładniętego wcale psychozą wojny. Zamachy, czy strzelanina zdarzają się tam co prawda dość często, ale nie trwają bez przerwy. Ludzie - żołnierze, policjanci, czasem cywile - noszą broń, nawet maszynową, nagminnie, ale nie wydaje się ona po przejściu pierwszego “szoku kulturowego” zagrożeniem, a wręcz nabiera wymiaru symbolu bezpieczeństwa. Nie jestem negatywnie nastawiony do arabów, ale szczerze mówiąc, kiedy znajdowałem się np. w arabskim sektorze starej Jerozolimy, naprawdę brakowało mi obecności uzbrojonych, Izraelskich żołnierzy i bezpieczeństwa jakie ich obecność uosabiała. Z drugiej strony i tą sytuację można opisać przy pomocy symboliki pustyni. Martwa ziemia, pełna środków do pogłębiania jej martwoty - jak broń - czeka tylko na przebudzenie, kiedy wszystkie te “rekwizyty” tak bardzo nas obciążające znikną zastąpione ożywioną wizją szczęścia i pokoju. Wtedy dopiero pustynia “eksploduje” życiem, rozkwitnie, jak w prorockich wizjach dawnego Izraela.

Page last modified 1997-09-30