เครื่องดนตรีไทยประเภทเครื่องดีด
พีณน้ำเต้า
พีณเพียะ
กระจับปี่
ซึง
จะเข้
จะเข้ เป็นเครื่องดีดอีกชนิดหนึ่ง เข้าใจว่าแก้ไขมาจากพีณ ทำให่ว่าราบไปตามพื้น เพื่อให้นั่งดีดได้สะดวกและไพเราะ โดยเหตุที่ตัวพีณแต่เดิมทำเป็นรูปร่างอย่างจระเข้ แต่ขุดให้กลวงเป็นโพรงข้างในเพื่อช่วยให้เกิดเสียงก้องกังวาน จึงเรียกชื่อเตรื่องดนตรีชนิดนี้ตามรูปร่างว่า "จะเข้" เช่นเดียวกับพีณของอินเดียที่ทำตอนตัวพีณเป็นรูปนกยูงตอนปลายเป็นหางนกยูง ก็เรียกพีณชนิดนั้นว่า "มยูรี" แต่จะเข้ที่สร้างขึ้นตอนหลังนี้ ได้คิดปรับปรุงแก้ไขกันขึ้นใหม่ ไม่ทำเป็นรูปจระเข้ทีเดียวแต่ถ้าพิจารณาด้วยมีความคิดคำนึงเข้าช่วยด้วยก็มีเค้าคล้ายๆ จระเข้ ที่แก้ไขเปลี่ยนแปลงไปนี้ เข้าใจว่าเพื่อประโยชน์ในทางเสียงและเพื่อความสะดวกเป็นส่วนใหญ่ตัวจะเข้ทำเป็น 2 ตอน ตอนตัวและหัวเป็นกระพุ้งใหญ่ทำด้วยไม้แก่นขนุน หนาราว 12 ซม. ยาวประมาณ 52 ซม. กว้างประมาณ 29 ซม. ตอนหางยาวประมาณ 78-80 ซม. กว้างประมาณ 11.5 ซม. รวมทั้งท่อนหัวและท่อนหางซึ่งทำด้วยไม้แก่นขนุนท่อนเดียวขุดเป็นโพรงตลอดถึงกัน ก็ยาวประมาณ 130-132 ซม. มีแผ่นไม้ปิดท้องเบื้องล่างจะเข้ตัวหนึ่งมีเท้ารองตอนตัว 4 และปลายหาง 1 สูงจากปลายเท้าวางพื้นถึงหลังประมาณ 19 ซม. ทำหลังนูนกลาง สองข้างลาดลง ขึ้นสายโยงเรียดไปตามหลังตัวจะเข้จากทางหัวไปทางหางสามสาย สาย 1 ใช้เส้นลวดทองเหลือง อีก 2 สาย เป็นสายเอ็นมีลูกบิดประจำสายๆ ละ 1 อัน สำหรับเร่งเสียงมี "หย่อง" รับสายทางหาง ระหว่างตัวจะเข้มาทาง "หย่อง" มีแป้ไม้ที่เรียกกันว่า"นม" สำหรับรองนิ้วกด 11 อัน ติดไว้บนหลังจะเข้นมอันหนึ่งๆ สูงเรียงระดับกันไปตั้งแต่ 2 ซ.ม. ขึ้นไปจนสูง 3.5 ซ.ม.เมื่อบรรเลง ใช้ดีดด้วยไม้ดีดกลมปลายแหลมทำด้วยกระดูกสัตว์หรือด้วยงาประมาณ ๕-๖ ซม.เคียนด้วยเส้นด้ายติดกับปลายนิ้วของผู้ดีดและใช้นิ้วหัวแม่มือกับนิ้วกลางช่วยจับให้มีกำลังดันเวลาแกว่งมือส่ายไปมาเครื่องดนตรีชนิดนี้บางทีก็สร้างขึ้นด้วยความวิจิตรบรรจงเช่นเลี่ยมฝังงาเป็นลายงดงาม ไทยเราเห็นจะรู้จักเล่นจะเข้มานานไม่น้อยกว่าสมัยแรกตั้งกรุงศรีอยุธยา จึงมีกล่าวถึงในกฏมลเทียรบาลครั้งกรุงศรีอยุธยา แต่ปรากฏว่า เพิ่งนำเข้าผสมวงเครื่องสายและวงมโหรี เมื่อสมัยรัชกาลที่ ๒ กรุงรัตนโกสินทร์นี้เองที่ไม่ปรากฏว่าได้นำจะเข้เข้ามาเล่นร่วมวงมาแต่ก่อนนั้น บางทีเครื่องดนตรีชนิดนี้จะเหมาะสำหรับเล่นเดี่ยวและมีบางท่านกล่าวว่า จะเข้ของเขมรก็มี เขาทะรูปร่างอย่างจรเข้ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงกล่าวไว้ว่า "จะเข้แต่เดิมเป้นเครื่องสังคีตของมอญ" อาจเป้นจริงก็ได้เพราะได้เคยไปเห็นจะเข้แกะสลักทำเป้นรูปจรเข้ตั้งแสดงอยู่ในพิพิธภันฑสถานในนครร่างกุ้ง รวมไว้กับจะเข้อย่างใหม่ แต่ในสหภาพพม่าไม่มีใครเล่นจะเข้ได้เมื่อเรานำไปดีดให้ฟังเขาเห็นเป็นของแปลกและไพเราะน่าฟัง แต่จะเป้นเครื่องดนตรีที่ไทยเราได้แบบอย่างมาจากใครก็ตาม เดี๋ยวนี้นับว่าเป็นเครื่องดีดของไทย ที่มีกระแสเสียงก้องกังวานเกิดความไพเราะมากและเป็นที่นิยมกันแพร่หลายอยู่ในวงการดนตรีไทยในปัจจุบัน