"ธรรมบทเป็นเทศนาประเภทร้อยกรองของพระพุทธเจ้า ทรงแสดงแก่บุคคลต่างชั้นต่างระดับ มีตั้งแต่บรรพชิต คฤหัสถ์ นักปราชญ์ ชาวบ้านธรรมดา จนกระทั่งเด็กเล็กๆ ก็มี เนื้อหาธรรมะจึงมีหลายระดับ..."
อ.เสถียรพงษ์ฯ กล่าวไว้ในคำนำการพิมพ์ครั้งที่ ๑-๒
พุทธวจนะในธรรมบทนี้ ได้จัดเป็นหมวดไว้ทั้งสิ้น ๒๖ หมวด  ความยาวประมาณเกือบ ๕๐๐ หน้า
"สรุปย่อ" นี้บันทึกมาไว้พอสังเขปเพียงบางหมวด แต่ละหมวดที่นำมาลงนี้ก็เป็นเพียงบางส่วน ได้แก่

หมวดคู่ หมวดไม่ประมาท  หมวดจิต หมวดดอกไม้  หมวดพาล
หมวดบัณฑิต หมวดอรหันต์  หมวดพัน  หมวดบาป

หมวด คู่

"ใจเป็นผู้นำสรรพสิ่งใจเป็นใหญ่ (กว่าสรรพสิ่ง)  สรรพสิ่งสำเร็จได้ด้วยใจ
ถ้าพูด หรือทำสิ่งใดด้วยใจชั่ว ความทุกข์ย่อมติดตามตัวเขา เหมือนล้อหมุนเต้าตามเท้าโค"

"ใครมัวคิดอาฆาตว่า  มันด่าเรา มันทำร้ายเรา มันเอาชนะเรา มันขโมยของเรา
เวรของเขาไม่มีทางระงับ"

"มารย่อมไม่สามารถทำลายบุคคลผู้ไม่ตกเป็นทาสของความสวยงาม
รู้จักควบคุมการแสดงออก มีศรัทธา และมีความขยันหมั่นเพียร
เหมือนลมไม่สามารถพัดโค่นภูเขา"

"คนที่ท่องจำตำราได้มาก  แต่มัวประมาทเสีย ไม่ทำตามคำสอน
ย่อมไม่ได้รับผลที่พึงได้จากการบวช เหมือนเด็กเลี้ยงโค นับโคให้คนอื่นเขา"
 

หมวดไม่ประมาท

"ด้วยความขยัน ด้วยความไม่ประมาท ด้วยความสำรวมระวัง และด้วยการข่มใจตนเอง
ผู้มีปัญญาควรสร้างเกาะ (ที่พึ่ง) แก่ตน ที่ห้วงน้ำ (กิเลส) ไม่สามารถท่วมได้"

"พวกเธออย่ามัวประมาท อย่ามัวเอาแต่สนุกยินดีในกามคุณอยู่เลย
ผู้ไม่ประมาท เพ่งพินิจตามเป็นจริงเท่านั้น จึงจะบรรลุถึงความสุขอันไพบูลย์ได้"

"ผู้มีปัญญามักไม่ประมาท เมื่อคนอื่นพากันประมาท  และตื่น เมื่อคนอื่นหลับอยู่
เขาจึงละทิ้งคนเหล่านั้นไปไกล เหมือนม้าฝีเท้าเร็ว วิ่งเลยม้าแกลบฉะนั้น"
 
 

หมวด จิต

"จิตควบคุมยาก เปลี่ยนแปลงเร็ว
ใฝ่ในอารมณ์ตามที่ใคร่
ฝึกจิตเช่นนั้นได้เป็นการดี เพราะจิตที่ฝึกได้แล้ว นำสุขมาให้"

"จิตท่องเที่ยวไปไกล เที่ยวไปดวงเดียว ไม่มีรูปร่าง อาศัยอยู่ในร่างกายนี้
ใครควบคุมจิตนี้ได้ ย่อมพ้นจากบ่วงมาร"

"จิตที่ฝึกฝนผิดทาง
ย่อมทำความเสียหายได้  ยิ่งกว่าศัตรูทำต่อศัตรู
หรือคนจองเวรทำต่อคนจองเวร"
 
 

หมวดดอกไม้

"ไม่ควรแส่หาความผิดผู้อื่น หรือธุระที่เขาทำแล้วหรือยังไม่ทำ
ควรตรวจดูเฉพาะกิจที่ตนทำหรือยังไม่ทำเท่านั้น"
 
 

หมวดพาล

"หากแสวงหาไม่พบเพื่อนที่ดีกว่าตน หรือเพื่อนที่เสมอกับตน ก็พึงเที่ยวไปคนเดียว
เพราะมิตรภาพ ไม่มีในหมู่คนพาล"

"คนโง่มัวคิดวุ่นวายว่า เรามีบุตร เรามีทรัพย์
เมื่อตัวเขาเองก็ไม่ใช่ของเขา บุตรและทรัพย์จะเป็นของเขาได้อย่างไร"
 
 

หมวดบัณฑิต

"ชาวนาไขน้ำเข้านา ช่างศรดัดลูกศร ช่างไม้ถากไม้
บัณฑิตฝึกตนเอง"

"ขุนเขาไม่สะเทือน เพราะแรงลม ฉันใด
บัณฑิตก็ไม่หวั่นไหว เพราะนินทา หรือสรรเสริญ ฉันนั้น"

"ในหมู่มนุษย์ทั้งหลาย
น้อยคนนักจักข้ามฝั่งไปได้  ส่วนคนนอกนี้ ก็ได้แต่วิ่งเลียบเลาะริมฝั่ง"
 

หมวดอรหันต์
"พระอรหันต์ผู้เป็นอิสระเพราะรู้แจ้ง ผู้สงบระงับ และมีจิตมั่นคง
ใจของท่าน ย่อมสงบ วาจาก็สงบ การกระทำทางกายก็สงบ"
 

หมวดพัน
"ถึงจะรบชนะข้าศึกเป็นพันๆราย ก็ไม่นับเป็นยอดขุนพล
แต่ผู้ที่เอาชนะจิตใจตน จึงเรียกว่า เป็นยอดขุนพลที่แท้จริง"

"เอาชนะตนได้นั้นแล ประเสริฐ
ผู้ที่ฝึกตนได้ ระวังระไวตลอดเวลา
ถึงเทวดา คนธรรพ์ และพระพรหม ก็เอาชนะไม่ได้"

"ผู้เห็นพระธรรมอันประเสริฐ มีชีวิตอยู่วันเดียว
ประเสริฐกว่าชีวิตตั้งร้อยปีของผู้ไม่เห็น"
 
 

หมวดบาป
"พ่อค้ามีทรัพย์มาก มีพวกน้อย ละเว้นทางที่มีภัย
คนรักชีวิตละเว้นยาพิษ ฉันใด
บุคคลพึงละบาป ฉันนั้น"