The page below contains the prologue from S. Bonaventura's second book on Peter Lombard's sentences, published in 1493 by Kilian Fischer, taken from a jpg of microfilm held at the University of Seville library. (Other pages from this book can be downloaded from this site). I have set it in html in parallel with a modern edition (the Quaracchi Edition of the Opera Omnia S. Bonaventurae) so that the two texts can be easily compared, line by line. It seems to be the only page of its sort on the net at the time of writing (not surprising considering how altogether painful it was to make - pictures of words do not line up easily with ASCII texts ).

Kilian Fischer (Kilianus Pescator), the first printer in Freiburg im Breisgau, was active from 1492-1496.

It is quite different from what I imagined (though I'm not sure what I imagined). It is not that medieval Latin spelling is altogether different from the classical variety. It is that, to save space (paper being expensive) there are all sorts of contractions used, so that in many cases it is a matter of guessing which Latin word is represented by the writing. Some of this is no more than code reading. A number of 'little words' - i.e. frequently occurring short words such as 'and', 'than', 'that', and so on, are represented as signs, as follows:

	et
	quod
	quam
	scilicet
	per
	secundum
	hoc

	duob[us]
	[ver]bo
	[con]tinentiam
	iter[um]

	ho[m]i[n]em
	e[ni]m
	sapi[ent]a[e]
	pot[est]
	claudunt[ur]

Knowing this, we can now read the famous definition of truth which was supposed to have come from Isaac Israeli's book on definitions:

Veritas enim in actu definitur quod est adaequatio rei et intellectus

For truth in actuality is defined as the conformity of the thing and the intellect

Thus it is not completely impossible to understand (I spent about two days comparing the prologue, and can now read it without comparing to the more recent edition). However, some of the contractions make it almost guesswork, and you have to admire the editors of the standard or critical editions whose practice was to go through many different manuscripts and editions to determine an overall 'correctness'. You think twice about how you interpret the nice printed (or increasingly digital) work that you read nowadays. You fret about some case or other, when of course the ending that signifies that case may have not been there in the original manuscript at all, and was perhaps a guess by the editor.

Some other things. Even at this date the punctuation is rudimentary. There are no quotation marks. Sentences are marked by capitals, the stop sign serves both as a full stop, a comma and a semicolon. The word 'deus' does not have the honorific capital, except at the beginning of a sentence. And the vowel written nowadays as 'ae' (as in encyclopaedia) is written as 'e'. Thus

	caelorum
	quae
	summae

mensa	mense
mensa	mense
mensam	mensas
mense	mensarum
mense	mensis
mensa	mensis

There are significant differences between the two editions. The Quaracchi edition has 'non per omnimodam impletionem, sed per quandam imitationem', whereas the 1493 edition has 'non per omnimodam perfectionem vel impletionem, sed per quandam imitationem', which is important. By contrast, it is the earlier edition which is missing a bit later on: 'secundum quod dicitur primae ad Timotheum primo. Tales miscent se contumeliis ...'

A final thought, is how beautiful the early text is, and how sad perhaps that progress has taken us from an anologue to a digital world. It is entirely of a piece: each piece is is connected to every other in a whole. The columns wander slightly, the paragraphs are not horizontal. Only humans can read this book! Printing was the first step to digitalisation. The final step is the ASCII system, when each letter turns into a binary mapping, thus not a picture at all.

Which is of course an entirely sentimental thought. We still have the manuscripts, and you can buy them on Ebay for a price. We have the digital pictures on the internet. C.S. Peirce says of Prantl's History of Logic that it is useful, even if it is bad scholarship, 'because the rest of us haven't access to such a library [as in Munich]'. Even as great a scholar as Peirce had to travel a library (perhaps across the world) to read an old book. Increasingly, we do not have to do that, for which we have the Internet to thank. Even though much is crap, there is gold in it.

You can find a translation of this prologue on the Franciscan website.

1493 Edition	Quaracchi
	PROŒMIUM IN SECUNDUM LIBRUM
	Solummodo hoc
	inveni quod Deus fecit hominem rectum, et ipse se infinitis immiscuit quaestionibus. Sollicite con sideranti praesentis libri, scilicet, secundi Sententiarum, princi palem intentionem et totalem continentiam, illud occurrit ad quod suam inquisitionem dicit Sapi ens esse perductam Ecclesiatis, semptimo, in verbo proposito. Cum enim cuncta tentasset in sapientiae et plus deficisset, quam profecisset; tandem hoc se in venisse fatetur, quod Deus fecerit hominem rectum etc. In quo verbo duo clauduntur, scilicet quod hominis recta formatio et rectitudo est a Deo; et hoc tangitur, cum dicitur: Deus fecit hominem rectum. Aliud est, quod hominis mise
	ra obliquatio est a se ipso; et hoc tangitur, cum dicitur: et ipse se infinitis immiscuit quaestionibus. In his autem duobus clauditur terminus totius humanae comprehensionis, ut cognoscat originem boni et co gnoscendo requirat et ad illam perveniat et ibi requiescat; et ut cognoscat originem et principium mali, et illud vitet et caveat. In his etiam clauditur tota intentio tractatus libri praesentis, qui cir ca duo versatur, scilicet circa hominis conditionem, et eius deviationem. Hominis autem conditio tangitur, cum dicitur: Deus fecit hominem rectum. Qualiter autem il lud intelligitur, quod Deus fecerit hominem rectum, explicat Ecclesiasticus, xvii c, ubi dicit, : Deus creavit hominem de terra. Hoc dicit quantum ad corpus Et secundum imaginem suam fecit illum hoc dicit quantum ad animae naturam et
	iterum convertit illum in ipsam — hoc dicit quantum ad gratiam superadditam quae animam convertit ad Deum per vitutum habitus; et ideo subiungit: et secundum se vestivit illum virtute. In hoc verbo ostenditur, quod Deus non tantum fecit hominem possibilem ad rectitudinem, suam ei imaginem conferendo, sed etiam fecit hominem rectum, ipsum ad se convertendo. Tunc enim homo rectus est quando intelligentia adaequatur summae veritati in cognoscendo, voluntas conformatur summae bonitati in diligendo, et virtus continu atur summae potestati in operando. Hoc autem est, quando homo ad Deum con vertitur ex se toto. Primo igitur homo rectus est, cum intelligen tia summae veritati aequatur; aequari autem dico non per omnimodam impletionem, sed per quandam imitationem. Si enim
	« veritas, ut dicit Anselmus, est rectitudo sola mente perceptibilis », et rectitudini non potest aequari nisis rectum; cum intellectus noster aequa tur veritati, necessario rectificatur. Tunc autem aequatur, quando actu aliter se convertit ad veritatem. Veritas enim in actu definitur quod « est adaequatio rei et intellectus ». Intelligentia autem nostra ad veri tatem conversa verificatur, ac per hoc veritati aequatur, et dum aequatur re ctitudini, rectificatur; unde « sine veritate nullus recte iudicat », ut dicitur in libro de Vera Religione, et qui aspicit ad veritatem iudicat re cte, secundum quod Dominus dicit Simoni, Lucae septimo: Recte iudicasti id est recte decrevisti. Similiter homo rectificatur, dum voluntas summae bonitati conformatur. Summa enim bonitas
	est summa aequitas sive iustitia; tanto enim quis melior, quanto iustior. Sed, sicut dicit Anselmus, « iustitia est rectitudo voluntatis » nihil autem conformatur rectitudini nisi rectum. Dum ergo voluntas bonitati summae et aequitati conformatur, necessario rectifica tur. Tunc autem conformatur, cum ad ipsam convertitur diligendo. Unde Hugo: « Scio, anima mea, quod, dum aliquid diligis, in eius similitu dinem transformaris ». Qui enim diligit bonitatem rectus est. Et hoc est quod dicitur Canticorum primo: Recti diligunt te; recti enim ad tuam bonitatem sunt conversi, et tua bonitas ad eos inclinatur. Unde anima experta clamat et dicit: Quam bonus Israel Deus his qui rec to sunt corde.0 Et quia soli recti experiuntur, ideo rectos decet
	collaudatio. Nihilominus homo rectificatur, dum virtus summae po testati continuatur. « Rectum enim est cuius medium non exit ab extre mis ». Extrema sunt primum et ultimum, alpha et omega, principium et finis. Medium inter haec est operatio, per quam efficiens pervenit in finem. Illa ergo virtus recta est, cuius operatio est a principio primo et ad finem ultimum. Quoniam ergo divina virtus omnia operatur et propter Deum, hinc est, quod rectissima est in operando. Nihil autem conti nuatur recto nisi rectum; cum ergo virtus nostra summae potestati continuatur, absque dubio rectificatur: et ex hoc homo non solum re ctus, sed etiam rector et rex efficitur, Deuteronomii penultimo: Et erit apud
	rectissimum rex congregatis principibus populi cum tribubus Israel. Hoc erit in gloria, quando virtus nostra continuabitur divinae virtui; tunc erimus omnipotentes voluntatis nostrae, sicut et Deus suae, et ideo omnes reges; et ideo omnibus promittitur regnum caelorum. Fecit igitur Deus hominem rectum, dum ipsum fecit ad se conversum. In conversione enim hominis ad Deum non tantum rectificabatur ad id quod sursum, sed etiam ad id quod deorsum. Homo enim in medio constitutus, dum factus est ad Deum con versus et subiectus, cetera sunt ei subiecta, ita quod Deus om nem veritatem creatam subiecerat eius intellectui ad diiudicandum omnem bonitatem eius affectui ad utendum, omnem virtutem eius
	potestati ad gubernandum. Ex hoc namque, quod intelligen tia conversa est ad divinam veritatem, vindicat sapientiam, per quam omnia diiudicat, secundum quod dicitur Sapientiae septimo: Ipsa dedit mihi omnium quae sunt scientiam, ut sciam dispositionem orbis terrarum et virtu tes elementorum: initium, et consummationem, et medietatem temporum, vicissitudinum permutationes et commutationes temporum, anni cursus et stellarum dispositiones, naturas animalium et iras be stiarum, vim ventorum et cogitationes hominum, differentias virgultorum, et virtutes radicum, et quaecumque sunt abson sa et improvisa. Unde et Adam omnibus nomina imposuit. Sub iecit nihilominus voluntati omnia ad utendum, ut possit omnia in usum et utilitatem suam convertere. Unde in Psalmo: Omnia subieci
	sti sub pedibus eius. Unde Apostolus ad Deum conversis, primae ad Corinthios tertio: Omnia vestra sunt. Subiecit etiam virtuti omnia ad gubernan dum, Genesis primo: Subiicite eam, et dominamini pi scibus maris et volatilibus caeli. Ista autem recta hominis conditio quantum ad superius et inferius simul tangitur in illo verbo: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram, et praesit etc. - Fecit igitur Deus hominem rectum, dum ad se convertendo sibi eum assimilavit, et per hoc omnibus praeposuit; et sic patet recta hominis conditio. Et sequitur miserabilis deviatio in hoc quod subiicitur: Et ipse se infinitis immiscuit quaetionibus. In quo potest notare et modus labendi, et status, in quem cecidit. Modus labendi in his tribus, quae dicit secundum tria, quae in peccato conside
	rantur, et tria, quae in hoc verbo proponuntur. In peccato namque est aversio, est conver sio, est bonorum amissio sive exspoliatio. Conver sio intelligitur per immixtionem, aversio per finis privationem, sed exspoliatio per quaestionem. Nam conversio facit impurum, aversio infirmum, exspoliatio mendicum: et hoc totum tangitur, cum dicitur: Immiscuit se infinitis quaestionibus. Potest etiam notari status, in quem cecidit. Sic enim cecidit a rectitudine, ut perderet ipsam rectitudinem, non rectitudinis aptitudinem, perderet habitum non appetitum: quia sic amisit similitudinem, ut tamen pertranseat in imagine. Quoniam igitur remansit appetitus sine habitu, ideo fa ctus est homo quaerendo sollicitus. Et quia nihil creatum recompen
	sare potest bonum amissum, cum sit infinitum, ideo appetit, quaerit et nunquam quiescit; et ideo declinando a rectitudine infinitis quaestionibus se immiscuit. Unde intelligentia, avertendo se a sum ma veritate ignara effecta, infinitis quaestionibus se im miscuit per curiositatem, Ecclesiastis octavo: Est homo, qui diebus et no ctibus somnum non capit oculis, et intellexi, quod omnium operum Dei nul lam possit homo invenire rationem, supple, quae finiat appetitum sive inquisitionem; immo generat aliam quaestionem, et parit novam con tentionem, et immiscet inextricabilem dubitationem. Propter quod Proverbiorum vigesimo: Honor est homini, qui separat se a conten tionibus; omnes autem stulti miscentur contumeliis. Tales sunt
	miseri homines, qui intendunt fabulis et genealogiis interminatis etc., secundum quod dicitur primae ad Timotheum primo. Tales miscent se contumeliis, quia sicut dicitur secundae ad Timotheum tertio, semper sunt discentes, et nunquam ad scientiam veritatis pervenientes. Voluntas, discordando a summa bonitate egena effecta, immiscuit se infinitis quaeti onibus per concupiscentiam et cupiditatem; quia, sicut dicitur Proverbiorum trigesimo, ignis nunquam dicit: sufficit. Unde et avarus non implebitur pecunia, sicut dicitur Ecclesiastis quinto. Ideo semper quaerit et mendicat. Similiter concupiscentia nunquam satiatur, immo infinitis voluptatum quaestionibus implicatur, Sapientiae decimo quarto: Omnia commixta sunt, sanguis, homi cidium, furtum, fictio, corruptio, infidelitas, turbatio, periu
	rium, tumultus, bonorum Domini immemoratio, animarum inquinatio, nativitatis immutatio, nuptiarum inconstantia, inordina tio moechiae et impudicitiae. Hae sunt questiones infinitae, quae commixtae sunt, quibus immiscuit se homo, dum voluntatem deformavit a sum ma bonitate. Virtus autem, discontinuando se a summa potestate fact infirma, immiscuit se infinitis quaestionibus per in stabilitatem, unde semper quaerit quietem et non invenit. Unde Isaiae decimo nono: Dominus immiscuit in medio Aegypti spiritum vertiginis. Iste est spiritus instabilitatis, pro eo quod nihil potest stabilire. Unde homo pec cator est sicut pulvis, quem proiicit ventus a facie terrae. Unde in Psalmo: Avertente te faciem, turbabuntur, auferes spiritum etc., et ideo
	erit tanquam pulvis, quem proiicit ventus a facie terrae. Sicut igitur pul vis non potest quiescere, quamdium est ventus vertiginis, sic nec nostra virtus stabilis permanere; et ideo infinita loca quaerit et mu tat, et mendicat suffragia. Immiscuit igitur se homo infinitis quaetionibus per curiositatem, dum cecidit a veritate in ignorantiam; per cu piditatem, dum cecidit a bonitate in malitiam; per instabilitatem, dum cecidit a potestate in impotentiam. Sic igitur in verbo proposito notatur hominis conditio et eius deviatio; et hoc solum invenio determinatum in hoc libro. Unde liber iste secundus etc.

THE LOGIC MUSEUM Copyright on html setting by E.D.Buckner 2006