แนะนำวิธีเจริญสติปัญญาทางธรรม

เพื่อดับกิเลสและกองทุกข์ (ฉบับย่อ)

วิทยาการด้านการดับความทุกข์ทางร่างกายในขณะนี้ ได้มีการพัฒนาไปแล้วอย่างมากมาย จึงช่วยให้ความทุกข์ทางร่างกายของคนส่วนใหญ่ลดลงไปมาก แต่ดูเหมือนว่า ความทุกข์ทางจิตใจกลับมีมากขึ้น เพราะคนส่วนใหญ่ขาดการเอาใจใส่ในเรื่องการพัฒนาจิตใจของตนเอง เพื่อให้จิตใจบริสุทธิ์ผ่องใส ห่างไกลจากกิเลสและกองทุกข์(กองทุกข์ = ความทุกข์ต่าง ๆ ทางจิตใจ).

ปุถุชนเมื่อมีความทุกข์ทางจิตใจเกิดขึ้น ก็มักจะคิดหาวิธีการต่าง ๆ มาใช้ในการดับความทุกข์ทางจิตใจของตนเอง. บางคนก็สามารถดับความทุกข์ทางจิตใจได้อย่างถูกวิธี โดยไม่ต้องเบียดเบียนตนเองและผู้อื่น แต่บางคนดับความทุกข์ทางจิตใจอย่างไม่ถูกวิธี จึงทำให้เกิดการเบียดเบียนหรือเพิ่มความทุกข์ให้กับตนเองและผู้อื่นโดยไม่รู้ตัว.

การเจริญสติปัญญาทางธรรม คือ การพัฒนาจิตใจของตนเองตามหลักการและวิธีการปฏิบัติธรรมในพระพุทธศาสนา ซึ่งทำได้โดยการศึกษาธรรมและฝึกปฏิบัติธรรมตามอริยสัจ ๔ อย่างจริงจังในชีวิตประจำวัน เพื่อให้เกิดการเพิ่มพูนข้อมูลด้านสติปัญญาทางธรรม(ข้อมูลอริยสัจ ๔)ในความจำ และใช้ข้อมูลดังกล่าวในการดับกิเลสและกองทุกข์ให้หมดไปจากจิตใจอยู่ตลอดเวลา.

หลักการสำคัญในการอ่านหนังสือเล่มนี้ คือ มีความตั้งใจ(มีสติ)และมีความเพียร ในการศึกษาทุกประโยคและทุกขั้นตอนอย่างจริงจัง ด้วยการพิจารณาอย่างละเอียด(โยนิโสมนสิการ) โดยไม่ใช้ความหลงเชื่อแม้แต่นิดเดียว เพื่อให้เกิดสติปัญญาทางธรรม เพราะความหลงเชื่อไม่ทำให้เกิดสติปัญญาทางธรรมตามความเป็นจริง.

เมื่อท่านทำความเข้าใจได้ดีตามสมควรแล้ว จึงทดลองฝึกปฏิบัติธรรมในชีวิตประจำวันตามรูปแบบที่นำเสนอ พร้อมทั้งสังเกตผลของการปฏิบัติธรรม ทั้งนี้ เพื่อพิสูจน์ว่า สามารถดับกิเลสและกองทุกข์ได้จริง รวดเร็วหรือไม่ มากน้อยเพียงใด. ถ้าได้รับผลดีแล้ว จึงค่อยเชื่อถือและนำไปใช้เป็นข้อมูลสำหรับการปฏิบัติธรรมในชีวิตประจำวันต่อไป.

พระพุทธเจ้าตรัสรู้และตรัสสอนอริยสัจ ๔ เพื่อดับกิเลสและกองทุกข์

อริยสัจ ๔ เป็นเรื่องของการศึกษาร่างกายและจิตใจของตนเองตามที่พระพุทธเจ้าตรัสสอน เพื่อให้รู้แจ้งชัดตามความเป็นจริงในเรื่องของความทุกข์ สาเหตุของความทุกข์ ความดับทุกข์ และทาง(วิธี)ปฏิบัติเพื่อความดับทุกข์ พร้อมทั้งปฏิบัติตนตามรูปแบบของบุคคลที่ประเสริฐ. การศึกษาเช่นนี้ จึงเป็นการศึกษาความเป็นจริงในธรรมชาติของความทุกข์ในชีวิตปัจจุบัน ไม่ใช่เรื่องของความเชื่อที่งมงายแต่ประการใด.

อีกส่วนหนึ่งของเรื่องอริยสัจ ๔ จึงเปรียบเหมือนวิชาการด้านจิตวิทยาและสุขภาพจิต เพราะเป็นวิชาการที่สามารถนำไปใช้ในการส่งเสริม ป้องกัน รักษา ฟื้นฟูจิตใจไม่ให้เกิดความทุกข์ โดยมีหลักการและวิธีการที่ง่าย ๆ แต่ให้ผลดีเยี่ยม.

อริยสัจ ๔ เป็นความจริงอันประเสริฐที่มนุษย์ทุกชาติ ทุกศาสนาย่อมศึกษาและฝึกปฏิบัติธรรมตามอริยสัจ ๔ ได้ทั้งนั้น เช่นเดียวกับการศึกษาเล่าเรียนทั่วไป เพราะอริยสัจ ๔ เป็นเรื่องของหลักการและวิธีการในการควบคุมความทุกข์และพัฒนาจิตใจให้บริสุทธิ์ผ่องใส ซึ่งไม่ขัดกับประเพณี วัฒนธรรม และศาสนาใด ๆ ทั้งนั้น.

อริยสัจ ๔ เป็นเรื่องที่ทำความเข้าใจได้โดยง่าย และให้ผลทันทีที่ลงมือฝึกปฏิบัติ

ถ้าท่านศึกษาอริยสัจ ๔ อย่างถูกทาง ท่านก็จะสามารถเริ่มดับกิเลสและกองทุกข์ได้ในทันทีที่ท่านลงมือฝึกปฏิบัติธรรม แต่จะกลับกลายเป็นเรื่องยากมาก ๆ และได้ผลน้อย ถ้าท่านศึกษาธรรมและฝึกปฏิบัติธรรมอย่างผิดทาง หรือไม่ตรงประเด็น.

เมื่อท่านศึกษาอริยสัจ ๔ และฝึกปฏิบัติธรรมจนได้ผลดีตามสมควรแล้ว ท่านจะรู้เห็นและพิสูจน์ได้ด้วยตนเองว่า หลักการและวิธีการในการปฏิบัติธรรมเพื่อดับกิเลสและกองทุกข์ตามมรรคมีองค์ ๘ ในอริยสัจ ๔ นั้น เป็นเรื่องไม่ยากเลย เปรียบเหมือน "หญ้าปากคอก" ของคนไทยจริง ๆ.

ส่วนใหญ่ของเนื้อหาในอริยสัจ ๔ มีอยู่แล้วในความจำของท่านเอง ครั้นเข้าใจเนื้อหาของอริยสัจ ๔ ที่ผู้เขียนนำเสนอเพิ่มเติม เพื่อเสริมความรู้ของท่าน ท่านก็จะสามารถฝึกปฏิบัติธรรมในชีวิตประจำวันได้โดยง่าย เป็นผลให้กิเลสและกองทุกข์ของท่านลดลงหรือดับไปในทันทีที่ลงมือฝึกปฏิบัติธรรม โดยไม่ต้องรอผลที่ชาติหน้าเลย เพราะการดับกิเลสและกองทุกข์ในพระพุทธศาสนานั้น เป็นเรื่องตรงไปตรงมา ที่ท่านสามารถรู้เห็นและพิสูจน์ได้ด้วยตนเองในทุก ๆ ขั้นตอน.

ครั้นเมื่อท่านได้รับผลจากการฝึกปฏิบัติธรรมในชีวิตประจำวันและมีศรัทธาตามสมควรแล้ว จึงค่อยศึกษาและฝึกปฏิบัติธรรมตามอริยสัจ ๔ อย่างเต็มรูปแบบในหนังสือเล่มต่อไป.

หัวข้อหลักของอริยสัจ ๔ ประกอบด้วยเรื่อง ๑. ความทุกข์(ทุกข์) ๒. สาเหตุของความทุกข์(สมุทัย) ๓. ความดับทุกข์(นิโรธ) ๔. ทาง(วิธี)ปฏิบัติเพื่อความดับทุกข์(มรรค)เรียงตามลำดับ. หนังสือเล่มนี้ จะเน้นให้ท่านรู้จักสาเหตุของความทุกข์ พร้อมทั้งฝึกปฏิบัติธรรมในชีวิตประจำวันด้วยตัวของท่านเอง เพื่อดับสาเหตุของความทุกข์ได้ตรงประเด็น.

ท่านควรทำความเข้าใจในเนื้อหาของหนังสือเล่มนี้ให้ชัดแจ้งในทุกขั้นตอน แล้วฝึกเจริญสมาธิเพื่อการหยุดความคิด พักผ่อนร่างกาย และพักสมองอย่างมีสติ สลับกับการฝึกเจริญสติอย่างต่อเนื่องในชีวิตประจำวัน เพื่อให้เกิดการเพิ่มพูนข้อมูลด้านสติปัญญาทางธรรมในความจำ พร้อมทั้งใช้ข้อมูลดังกล่าวในการรู้เห็น กำกับ และควบคุมความคิด(จิตใจ) รวมทั้งการกระทำต่าง ๆ ทางกาย วาจา ใจของท่านเอง ให้เป็นไปตามหลักธรรมของพระพุทธศาสนา(โอวาทปาฏิโมกข์) คือ ไม่ให้คิดอกุศล(ไม่ให้คิดด้วยกิเลส)และไม่ให้ทำอกุศล แต่ให้คิดและทำแต่กุศลให้ถึงพร้อม และรักษาจิตใจให้มีความบริสุทธิ์ผ่องใสอยู่เสมอ เพื่อจะได้ไม่มีความทุกข์ทางจิตใจอย่างต่อเนื่อง.

ท่านควรฝึกตรวจสอบผลของการฝึกปฏิบัติธรรมในทุกขั้นตอนว่า สามารถดับกิเลสและกองทุกข์ได้จริงหรือไม่ ถ้าทำได้จริง ท่านก็จะมีความมั่นใจว่า ได้ฝึกปฏิบัติธรรมถูกทางแล้ว.

เรื่องสำคัญที่ขาดไม่ได้ก็คือ ท่านต้องมีความเพียรพยายามในการฝึกเจริญสมาธิสลับกับการฝึกเจริญสติในชีวิตประจำวันอยู่ตลอดเวลา ไม่นานนัก ท่านก็จะมีความชำนาญในการดับกิเลสและกองทุกข์ที่ไม่รุนแรงได้อย่างรวดเร็วคล้ายอัตโนมัติ.

๑. ความทุกข์(ทุกข์)

ความทุกข์ทางร่างกายและจิตใจเล็ก ๆ น้อย ๆ ถือว่าเป็นเรื่องธรรมดาของมนุษย์ที่พึงมีด้วยกันทั้งนั้น. ความทุกข์ทางร่างกายที่มากเกินไป ต้องใช้ความรู้ทางร่างกายหรือทางโลกในการบำบัดรักษา. ความทุกข์ทางจิตใจที่มากเกินไป ต้องใช้ความรู้ทางจิตใจหรือทางธรรมในการบำบัดรักษา.

ท่านที่มีความรู้และความสามารถในการดับความทุกข์ทางร่างกายและดับความทุกข์ทางจิตใจไปพร้อม ๆ กันได้ดี ก็จัดว่า เป็นบุคคลที่มีสติปัญญากว้างขวางทั้งทางโลกและทางธรรม จึงทำให้ชีวิตมีคุณภาพสูง.

เมื่อท่านใช้ความรู้และความสามารถทางธรรมในการดำเนินชีวิตประจำวันตามหลักธรรมของพระพุทธศาสนา(ตามโอวาทปาฏิโมกข์)ได้ดีตามสมควร ก็ถือว่า ท่านเป็นบุคคลที่มีความประเสริฐ(อริยบุคคล)ในระดับต่าง ๆ ตามกำลังความรู้และความสามารถทางธรรมของท่านที่มีอยู่ในขณะนั้น ๆ.

เพื่อให้ท่านเข้าใจเนื้อหาของอริยสัจ ๔ อย่างเป็นขั้นตอน จึงขอให้ท่านทำความเข้าใจเรื่องความทุกข์ทางจิตใจเสียก่อน ซึ่งเป็นเรื่องง่ายที่สุด มีเนื้อหาที่สั้นและตรงไปตรงมา.

ความทุกข์ที่ดับได้ด้วยการปฏิบัติธรรม

ความทุกข์ คือ ความรู้สึกไม่สบายที่กาย หรือที่ใจ หรือทั้งกายและใจ ซึ่งมีสาเหตุมาจากการใช้ข้อมูลด้านกิเลสที่มีอยู่ในความจำ(อาสวะ=กิเลสที่หมักดองอยู่ในสันดาน)มาประกอบการคิดและพิจารณาเรื่องต่าง ๆ ในชีวิตประจำวัน.

ตัวอย่างของความทุกข์ที่ดับได้ด้วยการปฏิบัติธรรมอาจแบ่งย่อ ๆ เป็น ๓ แบบ ได้แก่ :-

อาการที่แสดงออกทางร่างกายและคำพูดต่าง ๆ เกิดจากขณะนั้น กำลังมีการคิดด้วยกิเลสอย่างรุนแรง ทำให้มีความทุกข์ทางจิตใจมาก จนไม่สามารถเก็บความรู้สึกเป็นทุกข์ไว้ในใจได้ ต้องแสดงออกมาทางร่างกายเพื่อลดความทุกข์ทางจิตใจเป็นการชั่วคราว เช่น บางคนมีความทุกข์จากการคิดพยาบาทจนทนไม่ไหว ถึงกับต้องทำร้ายร่างกายผู้อื่น เพื่อลดความทุกข์ใจของตนเอง เป็นต้น.

ความทุกข์ทางร่างกายที่เกิดขึ้นจากการมีความทุกข์ทางจิตใจนั้น เป็นปรากฏการณ์ทางธรรมชาติของมนุษย์ เพราะร่างกายและจิตใจมีการเชื่อมโยงกันโดยตรง จึงแยกออกจากกันไม่ได้. เมื่อมีความทุกข์ทางจิตใจเกิดขึ้น สมองจะโยงใยให้อวัยวะต่าง ๆ ทำงานผิดปกติ จนถึงขั้นเกิดการเจ็บป่วยทางร่างกายได้.

เมื่อท่านศึกษาและพิจารณาอย่างละเอียดต่อไป ท่านก็จะสามารถรู้เห็นและพิสูจน์ได้ด้วยตนเองว่า ความทุกข์ทั้ง ๓ แบบมีสาเหตุมาจากความคิดที่เจือปนด้วยกิเลส จะด้วยเจตนาคิด(ตั้งใจคิด)หรือไม่ได้มีเจตนาคิด(คิดฟุ้งซ่าน)ก็ตาม และเป็นความทุกข์ที่ท่านสามารถใช้หลักการและวิธีการในพระพุทธศาสนาดับได้อย่างดีเยี่ยม.

ท่านควรเพียรพยายามที่จะฝึกป้องกันความทุกข์และฝึกดับความทุกข์ภายในจิตใจ(แบบที่ ๑)ให้รวดเร็วที่สุด หรือป้องกันไม่ให้เกิดขึ้นเลย. ถ้าเกิดความทุกข์ขึ้นแล้ว ก็อย่าปล่อยให้ความทุกข์มีความรุนแรงจนถึงขั้นแสดงอาการออกมาทางร่างกาย(แบบที่๒). อย่าปล่อยให้เกิดการเจ็บป่วย หรือเกิดความทุกข์ทางร่างกายที่สืบเนื่องมาจากความทุกข์ทางจิตใจ(แบบที่ ๓). การดับความทุกข์ภายในจิตใจ(แบบที่๑) จึงเป็นเป้าหมายสำคัญของการดับกองทุกข์.

หลักการในการดับเพลิงทุกข์ก็เช่นเดียวกันกับการดับเพลิงทั่วไป กล่าวคือ ควรป้องกันเพลิง แต่ถ้าเกิดเพลิงไหม้ขึ้นแล้ว ต้องรีบดับต้นเพลิงตั้งแต่แรกเริ่มให้เร็วที่สุด อย่าปล่อยให้เพลิงลุกลามจนเกิดความเสียหายมากมายแล้วจึงลงมือดับ.