--------------------------------------
(C) 1996 Wouter F. Pilger, Lelystad, NL
* (vidu je fino)
--------------------------------------

Tekstoj verkitaj por "Fen*x", la revuo de "Esperanto
Nederland". (parte ne jam publikigitaj)
-----------------------------------------------------------

"PIPRO-NUKSOJ"                       [ _ESPERANTO HEJME_ ]

     En cxi tiu periodo de la jaro, en Nederlando, Sankta
Nikolao estas grava figuro. Neniu televida programo povas
eviti lin. Ke lia alveno al Nederlando kauxzas komplikajxojn
en diverslingva komunikado, ne nur al Esperanto-parolantoj,
estas malpli konata fenomeno. (Jam gxenas, ke lia angla-usona
kolego, kiu pli kaj pli provas okupi ankaux niajn vendejojn,
portas en traduko la saman nomon...)
     Okaze de lia naskigxtago ni ne nur donas donacojn kaj
verkas rimajxojn, sed ankaux mangxas iom multe da "spekulaco"
kaj "pipro-nuksoj". Nederlandaj legantoj espereble scias, pri
kio mi parolas, sed alilandaj legantoj atendeble bezonas
klarigojn. Unue do pri "spekulaco" _(speculaas)_. GXi estas iu
tipo de kuko aux kuketo: bruna, fortika, ofte krispa, cxiam
spicita. Julia Isbr"ucker en la iama _Parool_-libreto "Sankta
Nikolao en Nederlando" kantigis nin pri "kuko kun migdalo":
               Nikolao venu,
               En la sxuon metu
               Kukon kun migdalo,
               Dankon pro regalo.
                              _(Sinterklaas Kapoentje)_
     Efektive, ofte sur tia kuko trovigxas peco aux pecetoj de
migdalo. Sed ankaux sen migdalo- aux arahxido-"rabotajxo"
(legu la ingrediencojn), temas pri spekulaco. Kial mi diras
"spekulaco"? Simple. Antaux kelkdek jaroj mi auxdis tiun
vorton en la gxusta kunteksto (mi ja uzas Esperanton de antaux
la ekzisto de la _Middelkoop_-vortaro), kaj, krom _speculaas_
kaj _speculoos_, mi renkontis _Spekulatius_ por la koncerna
kuko aux por similajxo trovata en Nederlando, Flandrio kaj
norda Germanio. Tio sonis al mi pli "internacie". La vorto
"spickukajxo" cxe _Middelkoop_ (kial "ajx"?) estas tro
nespecifa (ja povus temi ecx pri _ontbijtkoek_!). Se iu
flandro diras "spekulozo", mi pensas pri malsano, sed krome
tio ne tre gxenas min. Regionaj specialajxoj povas ja havi
regionajn nomojn. (La nomo supozeble ne rilatas al
"spekul(aci)i", sed eble al "spegulo", cxar la kukojn aux
kuketojn kutime ornamas reliefa ilustrajxo.)
     Nun mi venas al "pipro-nuksoj" (cxe _Middelkoop_
"spickukbuletoj", relative akurata priskribo): tre malgrandaj
brunaj spicitaj kuketoj, kiujn la Nigraj Petroj (por
alilokanoj: la tre lerte gimnastikantaj nigra-vizagxaj
helpantoj de Sankta Nikolao, kiuj faras la tutan laboron)
disdonas aux disjxetas inter la infanaron. En la nederlanda
lingvo, tia kuketo nomigxas _pepernoot_, kio lauxvorte
estas... "pipro-nukso", kvankam temas nek pri nukso, nek pri
tre pipra gusto. Sed, se nederlandanoj en la nederlanda povas
nomi gxin tiel, eble cxar iuj specoj iom similas al iuj nuksoj
kaj cxar inter la spicoj eble trovigxas ankaux pipro, kial oni
ne povus diri same en Esperanto? (Se oni scias, ke temas pri
kukajxo, certe "pipro-nukso" donas pli klaran impreson, ol
"pepernoto"...) Por ne-nederlandanoj cxiuokaze necesas klarigo
pri gxia formo, gxia gusto kaj gxia grava rolo en la
nederlanda kulturo. (Sen tia klarigo, prefere ja parolu pri
"spickukbuletoj").
     Al alilandanoj ni jam devas komprenigi ke Sankta Nikolao
estas "hispana episkopo", kiu estas nek episkopo, nek hispana;
ke la Nigraj Petroj ja estas nigra-hauxtaj, sed neniel devenas
de Afriko; ke fakte tia disdonacema Sankta Nikolao neniam
ekzistis, sed ke lia cxiujara persona alveno al cxiu urbo en
Nederlando, kie lin bonvenigas urbestro kaj infanaro, estas
preskaux la sola komuna elemento en la kulturo de
nederlandanoj... Do ni ne timu la taskon, klarigi al
alilandanoj, kio estas "spekulaco" kaj "pipro-nukso".
     Ajnalingve, do ankaux en Esperanto.

[509 vrt 19951101 HEJME1]                   Wouter F. Pilger

------------------------------------------------------------

NAJBARA BRUO KAJ "MANKANTAJ VORTOJ"      [ _ESPERANTO HEJME_ ]

     Nia familio havas (luas) trinivelan domon en vico. Je unu
flanko de nia "korto" staras bloko kun deko da tiaj logxejoj.
Apud ni logxis antaux kelkaj jaroj iu virino, kiu plendis cxe
la domkonstrua asocio, ke ni tro bruas. SXi logxis en la lasta
domo de la bloko, do ni estis solaj sxiaj apudaj najbaroj. SXi
tial konkludis, ke ni kulpas. Ni mem havas klare auxdeblajn
najbarojn ambauxflanke, kaj do konscias, ke kulpas ne la
najbaroj, sed la malbona izoliteco de la logxejoj. SXi solvis
la problemon per translogxigxo. Ni lernis el tio, kaj tuj
invitis niajn novajn najbarojn je kafo. Tiam ili mem povis
auxdi siajn infanojn tramure...
     Mi rakontas cxi tion ne nur cxar, se mi priparolus tion
nederlandlingve, mi uzus dekon da vortoj kiuj "ne havas
tradukon en Esperanto", sed ankaux por montri, ke gravas la
vidpunkto. CXi-foje la "auxdpunkto".
     Iuj plendas, ke en Esperanto "mankas vortoj" - ke
ekzemple multaj nederlandaj vortoj ne havas "ekvivalenton" en
Esperanto - kaj ili kulpigas Esperanton. Nia "auxdpunkto"
estas alia. Ni hejme uzas tri lingvojn: Esperanto, nederlanda
kaj pola. Ni do scias ankaux, ke multajn nederlandajn vortojn
oni ne povas simple traduki al la pola kaj inverse. Ankaux por
Esperanto-vortoj ofte mankas rekta traduko. La kulpo do ne
trovigxas cxe Esperanto, sed cxe lingvoj gxenerale. Simple ne
provu traduki vortojn. Traduku mesagxojn. Eskimo kaj bedueno
estu iom "imagemaj" kiam ili kune priparolas negxospecojn aux
kamelojn...
     Esperanto-parolantoj logxas en diversaj lokoj de la
mondo, kie cxiuspecaj cirkonstancoj estas aliaj. Se Esperanto
posedus apartajn radikojn por cxiuj specialajxoj de cxiuj
regionoj, la rezulto estus nur, ke la homoj tamen ne sukcesos
enkapigi cxiujn tiujn radikojn. Ni do estu iom "imagemaj" kaj
uzu eble apartajn radikojn por kelkaj, por eksteruloj klare
malsamaj, specoj de kalo-pieduloj (dromedaro, kamelo,
ljamo,...) aux frostigxinta akvo (negxo, glacio, prujno,...),
sed krome ni utiligu la vortkombinajn kapablojn de la lingvo
(kur-dromedaro, polvo-negxo,...) kaj nian propran lertecon en
lingvo-manipulado. La cxiulingva praktiko montras, ke vere ne
necesas havi apartan radikon por cxio. Tamen, en priskriboj
pri lokaj specialajxoj cxiam eblas uzi lokajn nomojn (prefere
esperantigitajn), kun klarigo.
     En nia familio neniu "miksas lingvojn". Foje ni ja
utiligas alilingvajn "citajxojn" kaj marko-nomojn. Ekzemple:
Kion vi volas trinki? - Mi sxatus kolaon. - Kaj mi sinason.
"Kolao" estas Esperanto-vorto laux la 15-a regulo, pro la
tutmonda konateco de boteloj kun surskribo _Cola_ aux _Kola_.
"Sinaso" ne, cxar la vorto (aux marko) ne estas internacie
konata. Eksterlande ni ja dirus "CXu vi eble havas iun
orangxo-gustan limonadon?". Iujn vortojn ni uzas plursignife,
ekzemple "kafo" (faboj, pulvoro aux trinkajxo). Iujn ni uzas,
almenaux enlande, kun nuanco laux la nederlanda cxirkauxajxo:
logxejo kun nur du "propraj muroj" povas nomigxi "domo", kaj
"korto" povas esti strateca placeto. En aliaj plurlingvaj
familioj, sen Esperanto, oni faras simile. Ke diversaj
familioj uzas malsamajn vortojn por la sama afero, ne estas
tipe por Esperanto. Ankaux nacilingve ekzistas tiaj
"enfamiliaj terminoj". (Kiuj parolas Esperanton familie, kaj
volas scii, kiel faras aliaj, anoncu sin cxe "Rondo Familia"
cxe UEA.)
     Ke por diversaj ja internacie konataj kaj gravaj aferoj
en Esperanto ne jam trovigxas gxenerale konataj kaj akceptataj
esprimoj, cxefe fontas en tio, ke oni malmulte skribas kaj
legas pri la koncerna temo. SXajnas, ke fakuloj pli sxatas
teoriumi pri terminoj, ol verki utilajn artikolojn kaj
librojn.

[541 vrt 19951101 HEJME2]                  Wouter F. Pilger

-----------------------------------------------------------

NE-FAKE PRI PLANTOJ KAJ BESTOJ       [ _ESPERANTO HEJME_ ]

     Kiam niaj infanoj estis malpli grandaj, ni ofte kune
promenis en la naturo. Tiam oni vidas plantojn kaj bestojn,
kaj infano - espereble - demandas "Kio estas tio?". Sagxaj
antikvuloj jam konstatis, ke unu filo povas demandi pli, ol
cent patroj povas respondi. Tamen, se oni ne respondas, infano
iumomente cxesas demandi kaj (laux _Multatuli_) restas "stulta
kaj senkomprena".
     En unulingva familio, gepatroj jam havas problemon por
nomi cxiun vidatan planton aux beston. En trilingva
(Esperanta-pola-nederlanda) familio kiel la nia, des pli. En
Esperanto oni renkontas ankoraux alian malfacilajxon: en niaj
vortaroj, nomoj de plantoj kaj bestoj ofte estas senfantazie
transliterigitaj sciencaj nomoj, tre strangaj en komparo kun
la nomoj uzataj nacilingve.
     Ekzemple, en iu loko amase kreskis io, kio
nederlandlingve nomigxas _ganzevoet_. GXi nomigxas tiel, cxar
gxiaj folioj similas al ansera piedo. La Esperanta nomo
_kenopodio_ (aux _hxenopodio_) venas de la scienca nomo
_Chenopodium_. GXi originas en greka nomo, kiu signifas...
"anser-piedo". Mi do decidis, nomi tiun planton _anser-piedo_,
cxar estas stulte, en normala lingvajxo uzi Esperantigitan
formon de latinigita grekajxo kiu tamen signifas la samon.
Alia planto kiun ni renkontis, estis _dovenetel_. Ankaux en la
pola, gxi povas nomigxi "surda urtiko". Kial do en Esperanto
ni devus diri, sciencece, _lamio_?
     Kolombon, laux PIV, oni devus nomi _livio, palumbo_ aux
_enado_. Kaj korvon, laux Zamenhof, oni nomu _korniko,
frugilego, korako_ aux _monedo_. Tio ne faciligas la vivon de
gepatroj ne-ornitologoj!
     Felicxe mi renkontis la libreton "Komunlingva nomaro de
Euxropaj birdoj", laux kiu kolomboj nomigxas "kolombo":
_rok-kolombo, ringo-kolombo, tru-kolombo_, kaj korvoj "korvo":
_griza (aux nigra) korvo, kampo-korvo, granda korvo, korveto_.
Nomoj ja pli tauxgaj por familia uzo...
     Mi do komencis sercxi ankaux por plantoj kaj aliaj bestoj
tiajn "komunlingvajn" nomojn, kiuj ja estas internacie uzataj
inter ne-fakuloj, sed kiuj ne aperas en Esperanto-vortaroj.
Mirigis min, kiom ofte oni povas trovi tiajn. Foje mi ne
trovis ion kaj do devis fabriki mem ion tauxgan (cxar infanoj
ne rapide akceptas, ke plenkreskulo ne scias). CXar sxajnis al
mi domagxe, ke aliaj gepatroj devu same denove inventi la
radon, mi publikigis en 1982 miajn (el-)trovajxojn, sub la
longa nomo "Provizora privata listo de komunlingvaj nomoj de
plantoj de nord-okcidenta Euxropo". (GXi supozeble
elcxerpigxis intertempe).
     Listo pri besto-nomoj estis malpli facile farebla.
Kvankam estas evidente, ke elefantoj nomigxu "elefanto" (ne:
_loksodonto, elefaso_) kaj delfenoj "delfeno" (ne:
_mesoplodono, lagenorinhxo, stenelo,..._), validas, ke ankaux
ne-zoologoj - cxefe tiuj, kiuj sxatas viziti bestgxardenojn -
uzas tre specifajn nomojn, kiaj _kalongo, ajajo, titio, marao,
baribalo, kancxilo, kuduo,..._, eble tute ne konsciante pri
tio, al kiu (scienca) familio aux genro la koncerna besto
apartenas. Multaj tiaj nomoj mankas en niaj vortaroj. Felicxe
montrigxis, ke ili estas grandskale internaciaj, almenaux en
libroj pri bestoj kaj sur nomsxildoj en bestgxardenoj. Samo
validas pri kombinitaj nomoj kiaj _posx-erinaco, pik-porko,
fantom-makio, fingrobesto, kokoso-sciuro, beko-delfeno,
mosko-bovo,..._ La sercxado pri tiaj nomoj iom pli longe
dauxris. Nur en 1992 aperis mia "Provizora privata listo de
nomoj de bestoj - Mamuloj". Kiu sxatus vidi la rezulton de mia
sercxado, povas havigi gxin en libroservoj... Mian gxisnunan
liston de komunlingvaj insekto-nomoj (ecx pli terura tasko!)
oni provizore povas cxerpi nur el komputila reto.

[510 vrt 19951101 HEJME3]                Wouter F. Pilger

-----------------------------------------------------------

SINONIME KAJ SIMILE                   [ _ESPERANTO HEJME_ ]

     Kiam ni staras sur perono en Amsterdamo Centra, atendante
nian trajnon, foje preterbruas vagonaro de _Hoogovens_ aux de
_VAM_. Super nia urbo estas alflugo-punkto por _Schiphol_. Ni
ofte vidas, alte en la aero, flugmasxinojn. En Tampereo ni
tamen al iuj rakontis, ke ni alvojagxis aviadile.
     SXajnas, ke ni preferas la vorton "vagonaro", kiam la
vagonoj estas klare auxdeblaj, kaj "trajno", kiam ni mem
veturas en gxi... Kaj eble la fakto, ke ni vidas ion
flugantan, sugestas la vorton "flugmasxino", dum por la
transportilo sugestigxas "aviadilo"?
     La vortojn "hospitalo" kaj "malsanulejo" ni uzas ambaux,
sen klara kialo por la elekto. Kaj figure ni foje diras, ke
oni povas "jxeti ion en rubujon" - sed la ujo, kiun unufoje
semajne ni metas sur trotuarorandon, cxe ni ne nomigxas
"rubujo" (ni ne havas rubojn - _puin_ - por forjxeti). GXin ni
nomas kutime per la komplika esprimo "forjxetindajxujo".
Senprobleme. Lastatempe, tamen, post deviga anstatauxigo de la
malnovaj per normigitaj, pli grandaj, cxe ni du-fakaj, kiujn
oni cxie en Nederlando pro neklara kialo nomas _container_, ni
nomas gxin ankaux "kontenero". (Konsciante, ke estas stulte,
uzi tiel specife iun angladevenan vorton, kies signifo en la
angla estas simple "ujo".)
     La (mis)uzo de anglaj vortoj en Nederlando havas pliajn
strangajn efikojn. Antaux jaroj, kiam mi nomis iujn rulsxuojn
en vendejo "rulsxuoj", nia filino protestis, ke "rulsxuoj"
estas tio, kion oni nomas nederlandlingve _rolschaatsen_, dum
temas pri _rollerskates_ - io _tute_ alia... Mia argumento, ke
simple temas pri novaj modeloj, ne akceptigxis. Eble konvinkis
sxin mia demando, kiel oni klarigu al britoj, ke temas pri
"_io tute alia_". Anglalingvanoj ja ne povas fari tiun
distingon. La nunaj unu-vicaj _skeelers_ (aux
_sch(aatsw)ielers_) efektive estas io alia - ili estas veraj
"rul-sketiloj". (Ne tre konsekvence: ni cxiam nomis
glacio-glitilojn ne "sketiloj", sed "glitsxuoj".)
     Simile, iuj nederlandanoj estas konvinkitaj, ke la
klavaro de pianoj kaj skribmasxinoj estas _toetsenbord_, sed
ke elektronikaj muzikinstrumentoj kaj komputiloj havas
_keyboard_. Ankaux en Esperanto-lando, iuj volis enkonduki
vorton "kibordo" por elektronika klavaro. Kiel klarigi ion
tian al anglalingvanoj?
     Vorto-uzo cetere povas esti tre malsama laux la
kunteksto: "dekkvin-procenta alkoholajxo", "fortigita vino",
"spicvino", "vermuto", "_Martini_", "surrokajxo" kaj "glaso da
tio" povas indiki la saman trinkajxon.
     Vorto-uzo ankaux povas sxangxigxi en la tempo. Ne nur en
Esperanto. Tiel, antaux jaroj, ni parolis pri
"sonbend-aparato" aux "magnetofono". La aparatoj sxangxigxis.
Venis "kaseto-aparato". Lastatempe, ni pli ofte parolas pri
"kaseto-ludilo". Ecx foje pri "kasetilo" aux "bendilo", kiel
ankaux pri "diskilo" kaj (komputila) "disketilo". Tiu uzo de
"ilo" estas iom ne laux PAG - ne temas pri la sufikso "-ilo"
(laux mi: "la kutima rimedo aux aparato por ...i"), sed pri la
vorto "ilo" ("rimedo aux aparato"). Pri _videoband_, ni iel
hezitas inter "vidbendo" kaj "bildbendo" (paralele al
"sonbendo").
     Pri "disko" (sondisko), io interesa okazis. Kiam
enkondukigxis "kompaktdisko", unue ni diris "co-do" aux foje
"ko-do". Sed nun, cxar gxi rapide farigxis "la" sondisko, ni
simple diras "disko"... Ankaux nederlandlingve ni denove diras
_plaat_ (apud _ceedee_).
     Por fini cxi tiun rakonton pri pli-malpli stranga
lingvo-uzo familia: cxe ni, _shag_ estas simple "tabako"
(eksterlande: "rultabako"), _vloeitjes_ "paperetoj" kaj
_sjekkie_ "cigaredo". Se necesas distingo, ni parolas pri
"rulitaj" kaj "fabrikaj" cigaredoj.

[515 vrt 19951101 HEJME4]               Wouter F. Pilger

----------------------------------------------------------

NE CXIAM PRECIZE                    [ _ESPERANTO HEJME_ ]

     En alia artikoleto mi jam avertis, ke oni ne traduku
vortojn, sed mesagxojn. Vortoj estas multvizagxaj kaj tre
diversaj laux signifo-amplekso en malsamaj lingvoj. Unuavide,
"bildo" estus _beeld_, "disko" estus _schijf_ kaj "tabulo"
estus _plaat_ (da io). Sed tiel simple ne estas. Jen kelkaj
eblaj tradukoj de tiuj vortoj:
- "bildo": _beeld_ (vidajxo, projekciajxo, impreso, imago),
_beeld(je)_ (unu bildeto de kinofilmo), _plaat_ (sur vando),
_plaat(je)_ aux _afbeelding_ (ilustrajxo, ekzemple en
libro),...
- "disko": _schijf_ (ronda plata peco, komputila disko),
_draaischijf_ (potbakista aux gramofona turnodisko),
_tussenwervelschijf_ (intervertebra disko), _plaat_
(sondisko), _discus_ (sporta jxetdisko),...
- "tabulo": _plaat_ (plata peco el ligno, metalo k.s.),
_(brede) plank_ (largxa breto), _bord_ (lerneja, informa
tabulo), _(schiet)schijf_ (celtabulo en pafado),...
     Kaj inverse:
- _beeld_: "bildo" (vidajxo, projekciajxo, impreso, imago),
"bild(et)o" (de kinofilmo), "modela ekzemplo",
"skulptajxo",...
- _plaat_: "tabulo" (plata peco el ligno k.s.), "bildo"
(ilustrajxo, pendobildo), "disko" (sondisko), "sabloplato" (en
maro),...
- _schijf_: "disko" (ronda plata peco, potbakista aux
gramofona turnodisko, intervertebra disko, komputila disko),
"patelo" (genu-osto), "ronda trancxajxo", "ludpeco" (en
damludo), "tabulo" (celtabulo en pafado), "pulio",...
     Do en iuj okazoj, "bildo" ja estas _beeld_, "tabulo" ja
estas _plaat_ kaj "disko" ja estas _schijf_, sed la vortoj
tute ne kovras identajn signifo-kampojn en la du lingvoj.
     Kion tio signifas por hejma (aux alia aktiva) uzado de
Esperanto? Ke oni ne traduku, sed libere esprimu sin! Felicxe
en Esperanto la signifoj de vortoj iom pli ol en la nederlanda
restas proksime de iu "origina" aux "baza" signifokampo. En
"bildo" ni retrovas preskaux cxiam la nocion "vidajxo" (cxu en
vero aux en imago). "Disko" preskaux cxiam indikas ion
pli-malpli rondan kaj platan. "Tabulo" ion platan, sed kutime
ne rondan (se cel-tabulo estas ronda, oni ja parolas pri
"cel-disko"). Estas do utile, iom pripensi la bazajn signifojn
de iu vorto. Auxdante kaj legante ni ekkonas la limojn de
tiuj. Ni lernas ankaux pli specifajn vortojn, sed, gxis tiam
(kaj ankaux poste), ni povas indiki specifajn trajtojn per
aldonaj vortoj aux vortopartoj: "mensa bildo", "bildo-disko",
"anonc-tabulo". En la nederlanda ni faras same, sed ekzistas
granda diferenco: se en nacia lingvo oni faras mem kombinon,
la esprimo estas ofte stranga, infaneca, aux ecx erara - en
Esperanto gxi estas eble nekutima, sed ofte tute normala, ecx
se ekzistas esprimo pli preciza aux pli faka.
     Kiel ekzemplon mi prenu la vorton "poto", kiu ja havas
multajn precizigeblajn signifojn: flor-poto, marmelado-poto,
kuir-poto, sxpar-poto,... Iu iam asertis, ke la nederlanda
estas "pli preciza" ol Esperanto, cxar gxi distingas
kuirpotojn (_pannen_) de aliaj potoj (_potten_). Nu, do
Esperanto estus "pli preciza", cxar gxi distingas patojn
(_koekepannen_) de kuirpotoj... Li cetere forgesis, ke en la
nederlanda ekzistas ankaux _dakpannen, duinpannen_ kaj
_hersenpannen_, _brompotten_ kaj aliaj _potten_, kiuj en
Esperanto _ne_ nomigxas "poto". Krome, se oni volas, oni povas
ankaux en Esperanto aparte nomi "marmitojn", "kaserolojn" kaj
ankoraux kelkajn aliajn kuirpotojn. Ni, hejme, tamen supozas,
ke oni kuiras en kuirpoto, ke mielo estas en (vitra aux alia)
mielo-poto kaj ke planto sur fenestrobreto kreskas en
plantpoto. Se ni diras simple "poto", ni do scias, pri kio
temas.
     GXenerale dirite: ecx se ekzistas pli precizaj vortoj,
kunmetitaj aux radikaj, oni ne cxiam sentas bezonon, uzi ilin.

[517 vrt 19951103 HEJME5]                 Wouter F. Pilger

--------------------------------------------------------------

LINGVO-NORMOJ: UTILAJ KAJ VANAJ        [_ESPERANTO HEJME_ ]

     Ekzistas en Esperanto-lando iuj, kiuj opinias, ke la
Esperanto-parolantoj gxenerale uzas la lingvon tro neprecize,
tro simple. Tiuj okupigxas pri _normigado_ de la lingvo. Ili
asertas, ke ne eblas uzi Esperanton internacie, se oni ne
precize difinas la signifon de cxiuj vortoj. Nu, kiel mi jam
aludis pli frue, lingvo ne funkcias tiel. Ni cxiuj parolas tre
neprecize, sed tamen kutime komprenas unu la alian.
     Kompreneble por tehxnikistoj, sciencistoj, juristoj kaj
aliaj fakuloj ja tre necesas, ke cxiu faka esprimo havu klaran
signifon. Do tre utilas normigi por faka uzo. Necesas,
ekzemple, provizi pliajn jam ekzistantajn internaciajn Normojn
per Esperanto-traduko. Necesas diskonigi tiujn Normojn inter
Esperantlingvaj fakuloj. Sed oni ne atendu, ke tio tre influos
la normalan cxiutagan lingvo-uzon.
     Ni prenu kiel ekzemplon la terminojn pri elektraj
sxnuroj, konektiloj kaj sxaltiloj. CXe ni hejme, ni dauxre
parolas pri "kontaktiloj" (_stekkers_, _stopcontacten_),
kvankam ni scias, ke fakuloj nomas tion "konektiloj" kaj
kvankam ni scias, ke ankaux sxaltiloj faras kontakton (kaj
tiel estigas konekton...). Inter elektraj "sxnuroj" kaj
"kabloj" ni faras la saman laikan distingon kiel inter
ne-elektraj ("kablo" estas relative dika "sxnuro"), kvankam
supozeble la fakuloj difinas alie. Ni scias pri la esprimoj
"sxtopilo" kaj "sxtopilingo", kaj ecx foje uzas ilin, se
necesas por klareco. Sed ni pli ofte diras "CXu la kontaktilo
estas bone enmetita?" ol "Kontrolu la pozicion de la sxtopilo
en la survanda sxtopilingo". Nederlandlingve ni ja ankaux ne
diras "_Controleer de positie van de contactstop in de
wandcontactdoos_", kiel en malbonaj uzo-indikoj!
     En la nederlanda, la vorto _stekker_ (sursxnura
konektilo) formigxis, tute en la komenco, laux la germanlingva
_Stecker_. La nederlandaj normigistoj dum jardekoj insistis,
ke oni uzu la vorton _steker_, cxar gxi estas pli pure
nederlanda. Poste ili sxangxis la Normon kaj nun nomas gxin
_contactstop_ (se mi estas bone informita). Normalaj homoj,
ecx elektristoj hejme, dauxre diris kaj diras _stekker_.
     Do, se Esperantaj normigistoj decidus, ke radiatoro de
centra hejtado-sistemo (aux de auxto) ne nomigxu "radiatoro",
sed "vatro" (_va_rmo-_tr_ansigil_o_, laux la _Bildvortaro_),
ili ne atendu, ke en cxiutaga lingvo oni tuj sekvos ilin.
Povas esti, ke faka vorto transiras al la cxiutaga uzo, sed la
ekzemplo de _steker_ kaj _contactstop_ por _stekker_ montras,
ke oni ne atendu tro multe.
     Iuj asertas, ke Esperanto estas ne jam tauxga por
oficiala uzo en la Euxropa Unio, cxar ne por cxiuj fakoj
ekzistas Esperanta Normo. Mi estas konvinkita, ke - se en iu
tago "minacus" baldauxa oficiala uzo de Esperanto en la
Euxropa Unio - la bezonataj Esperanto-versioj (almenaux la
Unuaj Versioj) de Euxropaj Normoj povus esti farataj en kelkaj
monatoj! De nekverelemaj bonsencaj Esperanto-regantaj
(duon-)fakuloj, en kunlaboro kun la EU-terminaro-specialistoj.
     Ja tute ne gravas, cxu la terminoj enmetotaj estas jam
efektive uzataj, kvankam prefere jam-uzatajn oni ja utiligu
(eble kun precizigo de la difino). Gravas, ke la koncernaj
fakuloj uzu la terminojn, post akcepto de la Normo, laux tiu
Normo. Se iu termino montrigxos tauxga kaj utila por
ne-fakuloj, eble ecx ni ekuzos gxin... Se ne, tiam ne. Ju pli
la fakuloj en sia Normo respektos la cxiutagan lingvo-uzon
(tiom, kiom tiu ekzistas), des pli probable estas, ke ankaux
ne-fakuloj uzos la terminojn (tiom, kiom ili bezonos).
     Sed por tio ja necesas, ke fakuloj verku tekstojn pri sia
fako por la ne-faka publiko.

[535 vrt 19951103 HEJME6]                  Wouter F. Pilger

------------------------------------------------------------

ESPERANTO POR INFANETOJ              [ _ESPERANTO HEJME_ ]

     Paroj, kies komuna lingvo (origine) estas Esperanto, ne
malofte konsideras gxin "io propra", kaj volas transdoni gxin
al siaj infanoj. Ankaux ni. Rimedo plej simpla (por la infano)
estas: en ia konsekvenca maniero iu de la komenco alparolu
gxin tiulingve.
     Post ioma provado de alia metodo, kiu montrigxis por ni
nepraktika, ni transiris al sistemo, en kiu la patrino parolas
nur pole kun la infano, la patro nur Esperante kaj
(nedemokratie) la gepatroj inter si sian komunan Esperanton.
La nederlandan ni principe lasis al "cxiuj aliaj" kaj al la
lernejo.
     Ni konsciis, ke, se infano auxdas lingvon de nur unu
persono, povus ekesti vorto-malricxo. Ni utiligis lauxtlegadon
kiel rimedon por konigi vortojn, kiujn ni mem ne uzus kaj por
enkonduki temojn, kiujn ni mem eble ne priparolus. Ankaux la
nederlandan ni provis tiel (nur per legado) apogi. Jen
komplikajxo: Por la pola kaj la nederlanda, ni havis multajn
tauxgajn libretojn. Sed por Esperanto? Ekzistis koloraj cxinaj
infanlibretoj, tamen ofte kun lingvajxo universitatuleca. Do,
dum lauxtlegado, mi ilin... tradukis al pli kutima (ne necese
"simpla"!) Esperanto - aux al la nederlanda. Ankaux pri
nederlandaj kaj alilingvaj rakontoj mi demandis: "CXu hodiaux
mi legu Esperante aux nederlande?". Panjo legis pole aux
Esperante.
     Pripensu: dum tia "traduk-legado" ne eblas manipuli
vortaron. Kompreneble necesas preparigxi, sed esenca estas
improvizado. Tiel oni akiras pli kaj pli lingvo-lertecon!
Belajn eltrovajxojn mi krajone notis en margxeno. Kaj tiel -
cxar infanoj volas auxdi rakontojn ree, denove kaj
ankorauxfoje - la tradukoj pasxon post pasxo plibeligxis.
     Unu rezulton de tia "traduk-legado" vi povus mem
(lauxt)legi: mi publikigis libreton kun kvin "Tiel
Do"-rakontoj de Rudyard Kipling, i.a.: "Kiel la kamelo ekhavis
sian gxibon" kaj "Kiel la alfabeto (kompreneble la Esperanta!)
estis farata". Vi espereble rekonos, ke Kipling verkis kaj mi
tradukis por lauxtlegado. (CXe Kipling cxiuloke aperas io
nekonata, eble iam esplorinda. CXe li, ne necesas kompreni
cxion por kompreni la tuton...) Jen la komenco de "Kiel la
baleno ekhavis sian gorgxon":
     "Iam, en la maro, ho mia Plej Amata, estis Baleno, kaj
gxi mangxis fisxojn. GXi mangxis la barbofisxon kaj la
kardofisxon, kaj la marstelon kaj la sardelon, kaj la plateson
kaj la fleson, kaj la blikon kaj ties amikon, kaj la soleon
kaj la klupeon, kaj la verdire veran lirla-kirlan angilon.
CXiujn fisxojn kiujn gxi povis trovi en tuta la maro gxi
mangxis per sia busxo - tiel!"
     Kompreneble infano ne bezonas koni cxiujn tiujn fisxojn.
Ankaux mi ne konas. (Sed indas, montri bildojn de kelkaj.) Iom
poste skribigxas:
     "Se vi nagxos al latitudo Kvindek Norde, longitudo
Kvardek Ueste (tio estas Magio), vi trovos, _sur_ floso, _en_
la mezo de la maro, kun nenio vestita krom blua drelika
kalsono, paro da sxelkoj (vi _ne_ forgesu la sxelkojn, Plej
Amata), kaj posx-trancxilo, unu sxippereintan Mariston, kiu,
ja mi honeste diru al vi, estas viro de
senfina-eltrovemo-kaj-sagaceco."
     Jam la auxtora interkrampajxo "tio estas Magio" indikas,
ke la infano neniel zorgu pri "latitudo" kaj "longitudo". GXi
ecx tutvive ne bezonos uzi la vorton "ueste"... Sed la
lauxtlegata teksto, kiel mi antauxe auxdis gxin en la
nederlanda, la angla kaj la pola, simple sorcxas. (Ne nur
infanojn...) Kaj iuj vortoj ja restas en la kapetoj. Niajn
infanojn gxi sorcxis en Esperanto. Do eble mia traduko estis
iom tauxga.

[536 vrt 19951104 HEJME7]              Wouter F. Pilger

-----------------------------------------------------------
---------------------------------------
(C) 1996 Wouter F. Pilger, Lelystad, NL
(Por tiuj landoj, kie tio necesas: ekzistas papera versio kun
la sama mencio. / Voor die landen, waarvoor dat nodig is: er
bestaat een papieren versie met dezelfde vermelding.)
-------------------
Cxiuj rajtoj rezervitaj. Nenion el cxi tiu eldono oni rajtas
multobligi, kopii, enigi en sercxdokumenton aux rikordaron por
(tele)konsultado, aux publikigi, en ajna formo aux per ajna
rimedo, sen anticipa skriba permeso de la tradukinto.*
-------------------
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden
verveelvoudigd, gekopieerd, opgeslagen in een zoekdocument of
(elektronisch) bestand voor raadpleging (op afstand), of
gepubliceerd, in welke vorm dan ook of door welk middel dan
ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de
vertaler.*
-------------------
* En la loko(j), al kiu(j) transsendas la TTT-hejmpagxo de la
tradukinto, cxi tiu teksto trovigxas kun lia permeso.
* Nenio kontrauxas hiperligon al cxi tiu teksto.
-------------------
* Op de plaats(en), waar de WWW-thuispagina van de vertaler
naar verwijst, bevindt deze tekst zich met zijn toestemming.
* Een hyperlink naar deze tekst wordt door niets belemmerd.
-------------------