Een tweedehands vertaling voor de Russische Tsaar.
Over 17de-eeuwse vertalingen van nieuwsberichten in „Vesti-Kuranty”.

„Vesti-Kuranty” is de algemeen gebruikelijke naam voor de eerste met de hand geschreven Russische „kranten” die meer dan een eeuw lang in de Posol’skij Prikaz, de Russische Diplomatieke Kanselarij, werden gemaakt, en wel totdat de eerste gedrukte krant (Vedomosti; vanaf 1703) zich een vaste positie had verworven. Toentertijd werden deze samenvattingen van nieuwsberichten hetzij vesti („berichten”), hetzij kuranty (van Courant) genoemd. Voor het merendeel gaat het daarbij om vertalingen van Westeuropese gedrukte bronnen, bijv. „tijdingen” (eenmalige uitgaven, gedrukt naar aanleiding van een bepaalde gebeurtenis), politieke pamfletten en periodieke nieuwsbladen. In veel gevallen kunnen de in Moskou gebruikte voorbeelden nu nog in bibliotheken en archieven worden opgespoord, zowel in Moskou als in West-Europa.

Soms waren de in Moskou gebruikte voorbeelden op hun beurt vertalingen uit een andere taal; dan was de Russische versie een vertaling uit de tweede hand. Deze studie heeft betrekking op een voorbeeld daarvan, nauwkeuriger gezegd op de volmacht van koning Filips IV van Spanje, die zijn onderhandelaars machtigde, met de Staten Generaal der Verenigde Nederlanden een vredesverdrag te sluiten ter beëindiging van de Tachtigjarige Oorlog. (Het vredesverdrag zelf werd op 30 januari 1648 te Munster ondertekend.) De volmacht van de koning van Spanje was oorspronkelijk in het Spaans opgesteld; ze werd (vermoedelijk in Munster) in het Nederlands vertaald en uiteindelijk samen met de verdragstekst en met bijbehorende documenten in de Nederlanden gedrukt. Wij zijn erin geslaagd, precies dié uitgave te achterhalen, die door de Russische vertalers is gebruikt, en wel in de Universiteitsbibliotheek van Leiden.

Deze studie omvat, naast enige cultuur- en bron-historische achtergrond betreffende de eerste Russische krantenvertalingen, een gedetailleerde analyse van alle relevante versies van de Spaanse volmacht: vanaf het handschrift in het Spaans, via de Nederlandse tussenversie, tot de definitieve Russische vertaling. Daarbij hebben wij er vooral op gelet, welke fouten in de Russische versie zijn terug te voeren op gebreken die al in het Nederlandse voorbeeld aanwezig waren.

Wij hebben vastgesteld, dat de Spaanse volmacht zeer zorgvuldig in het Russisch is vertaald. Rekening houdend met de moeilijkheden waarmee de vertaler werd geconfronteerd (bijv. het niet bestaan van een ontwikkelde literaire taal; het niet beschikbaar zijn van hulpmiddelen zoals naslagwerken en woordenboeken, enz.), is de kwaliteit van de vertaling ons inziens verbazend hoog te noemen. Een hele reeks onjuistheden in de Russische vertaling komt voor rekening van de Nederlandse vertaler respectievelijk van de zetter in de Dordrechtse drukkerij. Wij hebben zelfs gevallen geconstateerd, waarin de Russische vertaler evidente fouten van zijn origineel heeft verbeterd.

In de appendix wordt het vertaalproces gedocumenteerd met een transcriptie van het Spaanse handschrift, de Nederlandse gedrukte tekst (opnieuw gezet), en zowel een facsimile als een transcriptie van het Russische manuscript van 1648.

Übersetzung aus zweiter Hand für den russischen Zaren.
Zu Nachrichtenübersetzungen des 17. Jahrhunderts in „Vesti-Kuranty“.

„Vesti-Kuranty“ ist der allgemein gebräuchliche Name für die ersten handgeschriebenen russischen „Zeitungen“, die mehr als ein Jahrhundert lang im Posol’skij prikaz, dem russischen Diplomatischen Amt, verfaßt wurden, und zwar bis die erste gedruckte Zeitung (Vedomosti; seit 1703) sich etabliert hatte. In dem betreffenden Zeitraum wurden diese Nachrichtentexte entweder vesti („Nachrichten“) oder kuranty (von Courant) genannt. Zum überwiegenden Teil handelt es sich dabei um Übersetzungen von westeuropäischen gedruckten Quellen, z.B. Relationen (Einzelzeitungen, die zu einem bestimmten Anlaß gedruckt wurden), politischen Broschüren und periodischen Zeitungen. In vielen Fällen können die in Moskau benutzten Übersetzungsvorlagen noch heute in Bibliotheken und Archiven ausfindig gemacht werden, sowohl in Moskau als auch in Westeuropa.

Manchmal waren die in Moskau benutzten Vorlagen ihrerseits Übersetzungen aus einer anderen Sprache, d.h. die russische Version war eine Übersetzung aus zweiter Hand. Die vorliegende Untersuchung handelt von einem solchen Fall, genauer gesagt von der Vollmacht des spanischen Königs Philip IV. für seine Unterhändler, mit den niederländischen Generalstaaten einen Friedensvertrag zu unterschreiben und dadurch den achtzigjährigen Krieg zum Abschluß zu bringen. (Der Friedensvertrag selbst wurde am 30. Januar 1648 in Münster unterzeichnet.) Die Vollmacht des spanischen Königs war ursprünglich in spanischer Sprache abgefaßt; sie wurde (vermutlich in Münster) ins Niederländische übersetzt und schließlich zusammen mit dem Vertragstext und anderen zugehörigen Dokumenten in den Niederlanden gedruckt. Es ist uns gelungen, genau die Broschüre, die den russischen Übersetzern als Vorlage gedient hat, ausfindig zu machen, und zwar in der Universitätsbibliothek von Leiden.

Die vorliegende Studie enthält neben einem kultur- und quellengeschichtlichen Hintergrund zu den ersten russischen Zeitungsübersetzungen eine detaillierte Analyse aller relevanten Versionen der spanischen Vollmacht, von der spanischen Handschrift über die niederländische Zwischenversion bis zur russischen Endfassung. Eingegangen wird dabei vor allem darauf, welche Fehler in der russischen Fassung auf Mängel, die schon in der niederländischen Vorlage bestanden, zurückzuführen sind.

Festzustellen ist, daß die Übersetzung ins Russische mit großer Sorgfalt angefertigt worden ist. In Anbetracht der Schwierigkeiten, mit denen der Übersetzer konfrontiert war (z.B. Fehlen einer entwickelten Literatursprache, Mangel an Hilfsmitteln wie Nachschlagewerke und Lexika usw.), ist die Qualität der Übersetzung unserer Meinung nach erstaunlich hoch. Eine ganze Reihe von Unstimmigkeiten in der russischen Übersetzung gehen auf das Konto des niederländischen Übersetzers bzw. des Schriftsetzers in der Dordrechter Druckerei. Es lassen sich sogar Fälle feststellen, bei denen der russische Übersetzer offensichtliche Fehler in seiner Vorlage ausgemerzt hat.

Im Anhang wird der Gang der Übersetzung dokumentiert durch Umschriften der spanischen handschriftlichen und der niederländischen gedruckten Version und durch das russische Manuskript von 1648 sowohl in Faksimile als auch in Umschrift.

A second-hand translation for the Russian Tsar.
About 17th century translations of news items in “Vesti-Kuranty”.

“Vesti-Kuranty” is the name generally used for the early handwritten Russian ‘newspapers’ that were produced at the Posol’skij Prikaz, the Russian Diplomatic Chancellery, for more than a hundred years, right up until the first printed newspaper was established (Vedomosti; from 1703). During that time, those news summaries were called either vesti (‘reports’) or kuranty (from Courant). In most cases these were translations of Western European printed sources such as news pamphlets about a specific event, political pamphlets and periodical newspapers. In many cases the sources used in Moscow can still be traced in libraries and archives in Moscow as well as in Western Europe.

Sometimes the sources used in Moscow were themselves translations from another language which meant that the Russian translation was in fact a second-hand translation. This study looks at an example of one of these second-hand translations which has as its subject the Proxy given by King Philip IV of Spain to his negotiators to arrange with the States General of the Netherlands a peace treaty to end the Eighty Years War. (The treaty itself was signed on the 30th of January 1648 in Munster.) The Spanish King’s Proxy, originally written in Spanish, was translated into Dutch (probably in Munster) and eventually printed in the Netherlands together with the text of the Treaty and other accompanying documents. We have managed to find the exact publication used by the Russian translators in the Library of the University of Leiden.

This study encompasses not only some social-historical background of the first Russian newspaper translations and their sources, but also a detailed analysis of all the relevant versions of the Spanish Proxy – from the original Spanish handwriting, via the Dutch intermediate version to the final Russian translation. Particular attention has been paid to mistakes in the Russian version which can be traced to shortcomings in the Dutch text.

We conclude that the Spanish Proxy was translated into Russian with great care. Taking into account the problems the translator must have encountered (e.g. the absence of a fully developed literary language; the lack of dictionaries or reference books) it is quite amazing how high the quality of the translation is. A fair proportion of errors made in the translation can be traced to mistakes in the intermediary Dutch translation made by either the translator or the type-setter at the printing house in Dordrecht. We even found evidence that the Russian translator corrected apparent mistakes in the Dutch text himself.

In the Appendix the translation process is documented through a transcription of the Spanish handwritten text, the Dutch printed translation (newly set) and a facsimile as well as a transcription of the Russian manuscript from 1648.

Duamana traduko por la Rusa Caro.
Pri 17a-jarcentaj novajhtradukoj en “Vesti-Kuranty”.

“Vesti-Kuranty” estas la ghenerale uzata nomo por la unuaj mane skribitaj Rusaj “gazetoj”, kiuj estis farataj dum pli ol cent jaroj en la Posol’skij Prikaz, la Rusa Diplomatia Kancelario, kaj nome ghis kiam la unua presita gazeto (Vedomosti; ek de 1703) akiris firman pozicion. Dum tiu periodo, tiuj kompilajhoj de novajhoj estis nomataj au vesti (“mesaghoj”), au kuranty (de Courant). Plejparte temas pri tradukoj de okcident-Europaj presitaj fontoj, ekz. apartaj raportoj pri specifaj eventoj, politikaj pamfletoj, kaj periodaj gazetoj. En multaj okazoj, la fontoj, kiujn oni uzis en Moskvo, ankorau nun povas esti trovitaj en bibliotekoj kaj arhhivoj, tiel en Moskvo, kiel en okcidenta Europo.

Foje la fontoj uzataj en Moskvo estis siaflanke tradukoj el alia lingvo; tiam la Rusa versio do estis duamana traduko. Chi tiu studo koncernas ekzemplon de tio, precize dirite, la prokuron au mandaton de Regho Filipo IV de Hispanio, en kiu li rajtigis siajn intertraktantojn, kontrakti pactraktaton kun la Shtatoj Gheneralaj de la Unuighintaj Nederlandoj, por fini la Okdekjaran Militon. (La pactraktaton mem oni subskribis en Monastero la 30an de januaro 1648.) La prokuro de la Regho de Hispanio origine estis skribita Hispane; ghi estis tradukita en la Nederlandan (supozeble en Monastero) kaj fine presita en la Nederlandoj, kune kun la teksto de la traktato kaj kun akompanaj dokumentoj. Ni sukcesis trovi precize tiun eldonajhon, kiun la Rusaj tradukistoj uzis, nome en la Universitata Biblioteko de Lejdeno.

Chi tiu studo ampleksas, krom iom da kultur- kaj fonto-historia fono pri la unuaj Rusaj gazet-tradukoj, detalan analizon de chiuj koncernaj versioj de la Hispana prokuro: de la manskribajho Hispanlingva, per la Nederlanda interversio, ghis la definitiva Rusa traduko. En tio, ni precipe atentis, kiujn erarojn en la Rusa versio oni povas atribui al mankoj, kiuj jam trovighis en la Nederlanda fonto.

Ni konstatis, ke la Hispana prokuro estas tradukita tre zorge en la Rusan. Se oni konsideras la malfacilajhojn, kiuj konfrontis la tradukiston (ekz. la ne-ekzisto de evoluinta literatura lingvo; la ne-disponeblo de helpiloj kiaj vortaroj kaj konsultverkoj k.s.), la kvalito de la traduko estas lau ni mirinde alta. Tuta vico da malghustajhoj en la Rusa traduko iras je la konto de la Nederlanda tradukisto au je tiu de la kompostisto en la Dordrehhta presejo. Ni ech konstatis okazojn, kiam la Rusa tradukisto korektis evidentajn erarojn de la fonto.

En la apendico ni dokumentas la tradukprocezon per transskribo de la Hispana manuskripto, per la Nederlanda presita teksto (rekompostita), kaj per faksimilajho kaj transskribo de la Rusa manuskripto de 1648.