Britannica'da Kipçaklar/Kumanlar

BRITANNICA'DA KIPÇAKLAR/KUMANLAR

Türk dil tarihinde Kıpçaklar önemli bir yere sahiptir. Rusların Polovtsy, Bizansların Kuman veya Cuman diye adlandırdıkları bu Türk boyu, diğer milletlere kafa tutmasıyla bilinir.

Dünyanın en ünlü ansiklopedisi Britannica'da bu Türk boyu hakkında küçük bir araştırma yaparken, ansiklopedide yeterince malzemenin bulunması dikkatimi çekti. Bazı yerlerde veya terminolojide Türk kaynaklarına kıyasen küçük farklılıkların olmasına rağmen, metinler tarafsız ve iyi işlenmiştir.

Burada, yer darlığı yüzünden bu geniş malzemeden çok kısa hatlarla, Britannica'ya göre, Kıpçakların tarihinden bazı bilgileri aktarıyoruz. İngilizce'den çeviriler bize aittir.

"Kipchak" maddesinde, diğerlerinin arasında, bu "iyi örgütlenmemiş Türk kavmi konfederasyonu"nun 11. yüzyılın ortalarından başlayarak Avrasya bozkırlarının geniş, yaygın alanlarını işgal ettiği yazıyor. Bu alanın, Aral Denizi'nin kuzeyinden, batıya doğru Karadeniz'in kuzeyine dek yayıldığı ileri sürülüyor.

"Kıpçak konfederasyonunun bazı boyları muhtemelen Çin sınırlarının yakınlarından geliyor ve, 9. yüzyıldan başlayarak batı Sibirya'ya akın ederek, daha sonraları batıya, Volga boylarına (bugün batı Kazakistan), ardından da 11. yüzyılda Karadeniz'in kuzeyindeki bozkır alanlarına (bugün Ukrayna ve kuzeybatı Rusya) göç etmiştir. Bu konfederasyonun batı kanadı Polovtsy veya Kuman veya başka adlarla biliniyordu."

Britannica'da, Kıpçakların "göçebe kır insanları" ve "yurtlarda (seyyar çadırlarda) yaşayan savaşçılar" olduğu yazıyor. "11. yüzyılın sonu ve 12. yüzyılın başlarında Bizans, Kiyev Rusları, Macar ve Peçeneklerle, değişik zamanlarda bu veya şu tarafın müttefiği olarak, birçok çatışmaya katılmışlardır."

Kıpçak "konfederasyonunun" ikinci Moğol istilâsından sonra (1237 yılı) dağılmış, topraklarının çoğu Altın Ordu imparatorluğuna dahil edilmiş, Kıpçak, yani Kumanlar Macaristan'a iltica ederek, Lâtin ve Bizans haçlılarının paralı askeri olmuştur.

Bugün elimizde Kıpçak dönemine ait çok az eserin olmasına rağmen, aralarından dil, tarih ve kültür açısından şüphesiz en önemlisi Codex Cumanicus'tur. Eserin bugün tek bilinen nüshası Venedik'in ünlü St. Marcus kütüphanesinde bulunmaktadır. Eser, Hıristiyan dua, ilâhi ve diğer metinlerle doludur. İlginçtir ki bu eser üzerinde daha çok yabancı Türkologlar durmuştur. Bu bizim Makedonya topraklarında ise hemen hemen bilinmeyen bir eserdir. Başka bir yazıda bu eseri ele almayı düşünüyoruz, çünkü bu eserle Kıpçaklar arasında Hıristiyanlık yayılmıştır ve böylece, dolaysız bir şekilde, Türk tarihi için çok önemlidir.

Britannica'nın "Dünya Dilleri" bölümünün "Türk Dilleri" maddesinde, Codex Cumanicus'un Hıristiyan misyonerleri tarafından kullanıldığı ve bunun Kıpçak Türkçesine ait "ilk kayıt" olduğu ileri sürülüyor. Bu maddede, Kıpçakların Mısır ve Suriye'de paralı asker olduğu, zaman zaman iktidarı ele geçirdikleri de yazılıdır.

"Cuman" maddesinde ise, bunların Macarca Kun diye adlandırıldıkları belirtiliyor. Dikkat ederseniz, Hunlar da Kun olarak bilindiğine göre, Macarların daha o dönemlerde bu iki kavmin aynı kökten geldiğini görmüştür. Bu maddede, 1227 yılında Prens Barc ve 15.000 askerinin vaftiz edildiği ileri sürülüyor. "Kumanya'nın ilk piskoposluğu 1228 yılında kurulmuş ve Macar kralı IV. Béla "Kumanya Kralı" unvanını almıştır."

Kıpçaklar Macar topraklarında bundan sonra erimeye başlamış, ancak "yüzyıllar boyunca Macar toplumunda tamamen erimemişlerdir".

Britannica'nın daha birçok maddesinde Kıpçak-Kumanlardan uzun uzadıya söz edilmektedir. Hele hele tarihî Rus-Türk savaşları, Mısır, Suriye, kuzey Afrika, Rus destanları, Moğollar ve Moğol istilâları, Bizans, Memluklar, haçlı savaşları ve daha birçok yerde Kıpçaklar hakkında bilgiler verilmiştir.