6.อีก้อ
5. อีก้อ [Akha] เรียกตัวเองว่า อาข่า สืบเชื้อสายมาจากชนชาติโลโล อยู่ในสายจีน-ทิเบต กลุ่มทิเบต - พม่า แบ่งออกเป็น 3 กลุ่มย่อยคือ อีก้อโจโกวย อีก้อหม่อโป๊ะ และอีก้อโลมีซา (เยอตุง) ถิ่นเดิมของอีก้ออยู่บริเวณแม่น้ำไทฮั่วสุย หรือแม่น้ำดอกท้อในประเทศทิเบต ต่อ มาได้อพยพเข้าอยู่ในประเทศจีน แถบมณฑลยูนาน บริเวณแคว้นสิบสองปันนาและไกวเจา เมื่อประมาณ 4,000 ปีมาแล้ว และเมื่อจีนเปลี่ยนการปกครองเป็นคอมมิวนิสต์ อีก้อส่วน ใหญ่จึงอพยพมาอยู่ที่แคว้นเชียงตุงในพม่า แคว้นหัวโขงและพงสาลีในลาว ส่วนอีก้อใน ประเทศไทยเป็นพวกที่อพยพมาจากพม่าและลาว เนื่องจากถูกพวกฮ่อรุกราน โดยอพยพ เข้ามาอยู่ครั้งแรกที่ดอยตุง จังหวัดเชียงรายเมื่อประมาณ ปี พ.ศ. 2440 อีก้อเป็นชาวเขา ที่ยากจนที่สุดในบรรดาชาวเขาทั้งหลายที่อาศัยอยู่ในเมืองไทย
อีก้อจะตั้งหมู่บ้านอยู่บนดอยที่ความสูงประมาณ 3,000 - 4,000 ฟุต ส่วนใหญ่จะ เป็น ดอยลูกกลาง มีดอยสูงล้อมรอบ ใกล้แหล่งน้ำ และมีลานกว้างอยู่บนดอย การตั้งหมู่บ้าน แต่ละครั้งจะให้หัวหน้าหมู่บ้าน หมอผี และผู้อาวุโสในหมู่บ้าน เป็นผู้เสี่ยงทายโดยการโยน ไข่ 3 ฟองลงบนพื้น ถ้าไข่แตกก็สามารถตั้งหมู่บ้านได้ แต่ถ้าไข่แตกไม่ครบ 3 ฟอง แสดง ว่าผีไม่อนุญาตให้ตั้งหมู่บ้านในบริเวณนี้ ปัจจุบันอีก้อยังคงรักษาประเพณีดั้งเดิมเอาไว้ได้ อย่างเหนียวแน่น โดยในแต่ละหมู่บ้านจะมีสิ่งสำคัญประจำหมู่บ้านคือ
1. ประตูหมู่บ้าน ทั้งด้านหน้าและหลังถือว่าเป็นประตูศักดิ์สิทธิ์ ผู้ใดจะแตะต้องไม่ได้เรียก ว่าลกข่อ
2. ที่พักของผีป่านอกเขตหมู่บ้านเรียกว่า ศาลผีหมิชาลอเอ๊อะ
3. ชิงช้าศักดิ์สิทธิ์ สำหรับระลึกถึงเทพธิดาผู้ทำให้พืชผลอุดมสมบูรณ์ พิธีโล้ชิงช้าประจำ ปีเรียกว่าโละซ่อ ประมาณเดือนสิ่งหาคม - กันยายน
4. ลานสาวกอด หรือแต๊ะข่อ เป็นสถานที่พบปะของหนุ่มสาว เนื่องจากมีประเพณีห้าม หนุ่มสาวขอความรักต่อกันบนบ้าน นอกจากนี้ยังมีป่าช้า แหล่งน้ำ และเขตสงวนประจำ หมู่บ้านอีกด้วย
อีก้ออยู่ในสังคมที่มีอิสระในการดำรงชีวิตภายใต้กฎและประเพณีของเผ่า ภายในหมู่บ้าน มีหลายแซ่สกุลแต่จะมีสกุลใหญ่เพียง 1-2 สกุล ซึ่งส่วนใหญ่สกุลต่างๆ จะเป็นญาติพี่ น้องกัน บ้านอีก้อจะมีรั้วแสดงของเขตบริเวณบ้าน ส่วนตัวบ้านจะปลูกยกพื้นสูงจากพื้น ดินประมาณ 1เมตร พื้นและฝาทำด้วยไม้ไผ่สับฟาก หลังคามุงหญ้าคา ภายในมีห้องนอน 2 ห้อง ชายอยู่ห้องหนึ่ง หญิงอยู่ห้องด้านใน ประเพณีอีก้อห้ามไม่ให้ลูกชายสมสู่บนบ้าน ขณะที่พ่อยังมีชีวิตอยู่ ต้องมีกระต๊อบต่างหากอยู่หลังบ้าน อีก้อนับถือผี วันสำคัญประจำปีที่จะต้องทำการเซ่นไหว้ผีมี 9 พีธีคือ พิธีขึ้นปีใหม่ พิธีทำ ประตูบ้าน พิธีโล้ชิงช้า พิธีกินข้าวใหม่ พิธีเลี้ยงผีบ่อปลา พิธีเลี้ยงผีบรรพบุรุษ พิธีขับไล่ ผีหลังฤดูฝน พิธียะอุผีหรือบวงสรวงผีใหญ่ และพิธีเลี้ยงผีก่อนทำไร่
