๏ เสกสรรกำหนดสร้าง พระนารายณ์ อวตาล บรรทมสินธุ์ ณ บาดาล บัวผุดพระพรหมได้   จักรวาล เสกไว้ เกษียรสมุทร ประทับสร้างอินทรีย์ ๚

ปราสาทหินพนมรุ้ง : ตั้งอยู่บนยอดเขาพนมรุ้ง ซึ่งเป็นเขาไฟที่ดับสนิทแล้ว ณ ตำบลบ้านตาเป๊ก อำเภอเฉลิมพระเกียรติ จังหวัดบุรีรัมย์ ชื่อ พนมรุ้ง มาจากภาษาเขมรว่า วน๋รุ้ง แปลว่าภูเขาอันกว้างใหญ่ไพศาล ปรากฏอยู่ในศิลาจารึกอักษรขอมที่พบในบริเวณปราสาท ซึ่งกล่าวถึงผู้สร้างปราสาทพนมรุ้งนี้ด้วยว่า คือ นเรนทราทิตย์ เชื้อสายราชวงศ์มหิธร ผู้เกี่ยวข้องเป็นพระญาติกับ พระเจ้าสุริยวรมันที่ ๒ ผู้สร้างปราสาทนครวัด

การเดินชมปราสาทเริ่มจากบันไดต้นทางผ่านพลับพลารูปกากบาท โดยทางขวามือจะมี พลับพลาเปลื้องเครื่อง ซึ่งเป็นที่พักจัดเตรียมพระองค์สำหรับกษัตริย์หรือเจ้านายชั้นสูงที่เสด็จมาสักการะเทพเจ้าในศาสนสถานแห่งนี้ จากนั้นเมื่อเดินผ่านทางดำเนินซึ่งเป็นทางยาวเรื่อยไปก็จะถึง สะพานนาคราชชั้นที่ ๑ ซึ่งราวสะพานทำเป็นลำตัวของพญานาค ๕ เศียรหันหน้าออกแผ่พังพานทั้งสี่ทิศ เมื่อขึ้นบันไดไปจะถึงลานหน้าปราสาทซึ่งมีสระโบกขรณีอยู่ โดยเบื้องหน้าจะมี สะพานนาคราชชั้นที่ ๒ และซุ้มประตูระเบียงคด เมื่อย่างก้าวผ่านซุ้มประตูเข้าไปจะพบ สะพานนาคราชชั้นที่ ๓ ซึ่งจะเห็น ปราสาทประธาน อยู่เบื้องหน้าและจะเห็น ทับหลังนารายณ์บรรทมสินธุ์ ปรากฏอยู่ตรงซุ้มประตูทางเข้าปราสาทประธาน ซึ่งสร้างด้วยหินทรายสีชมพูและนับเป็นศูนย์กลางของศาสนสถานแห่งนี้ ซึ่งเชื่อกันว่าภายในน่าจะเป็นที่ประดิษฐาน ศิวลึงค์ ซึ่งแทนองค์พระศิวะ แต่ปัจจุบันเหลืออยู่เพียงแต่ท่อโสมสูตร คือ ร่องน้ำมนต์ที่ใช้สำหรับสรงจากการสักการะศิวลึงค์ ปราสาทประธานนี้ตกแต่งด้วยลวดลายจำหลักประดับตามส่วนต่างๆ ส่วนใหญ่เป็นภาพเล่าเรื่องเทพเจ้าในศาสนาฮินดู เช่น หน้าบันภาพศิวนาฏ ทับหลังนารายณ์บรรทมสินธุ์ ภาพในวรรณคดีอินเดียเรื่องรามายณะ มหาภารตะ ภาพเทพประจำทิศ ภาพเล่าเรื่องชีวประวัติของนเรนทราทิตย์ ภาพพิธีกรรมและภาพวิถีชีวิตประจำวันของฤๅษีเป็นต้น ส่วนอื่นๆ รอบๆ ปราสาทได้แก่ ปรางค์น้อย และ บรรณาลัย ซุ้มประตูด้านหลังสามารถเดินผ่านออกไปเพื่อชมทิวทัศน์ที่งดงามจากยอดเขาพนมรุ้งได้อีกด้วย

ข้อมูลต่างๆ อ้างอิงจากเอกสารของ อุทยานประวัติศาสตร์พนมรุ้ง คัดย่อและเรียบเรียงใหม่โดย lek Isara