สิ่งที่ควรเกี่ยวข้องและไม่ควร

พระพุทธเจ้า ประทับอยู่ ณ ถ้ำอินทสาละ พระอินทร์ได้เข้าไปเฝ้า แล้วทูลถามปัญหาหลายข้อ ปัญหาข้อหนึ่งมีใจความว่า

“ข้าแต่พระองค์ผู้นิรทุกข์ ก็ภิกษุปฏิบัติอย่างไร จึงจะชื่อว่าปฏิบัติแล้วเพื่อความสำรวมอินทรีย์?”

พระพุทธองค์ได้ตรัสตอบว่า

“จอมเทพ! อาตมภาพกล่าวถึงรูป ที่จะพึงรู้แจ้งด้วยนัยน์ตา โดยแยกเป็น ๒ คือ รูปที่ควรดูก็มี รูปที่ไม่ควรดูก็มี

กล่าวถึงเสียง ที่จะพึงรู้แจ้งด้วยหู โดยแยกออกเป็น ๒ คือ เสียงที่ควรฟังก็มี เสียงที่ไม่ควรฟังก็มี

กล่าวถึงกลิ่น ที่จะพึงรู้แจ้งด้วยจมูก โดยแยกออกเป็น ๒ คือ กลิ่นที่ควรดมก็มี กลิ่นที่ไม่ควรดมก็มี

กล่าวถึงรส ที่จะพึงรู้แจ้งด้วยลิ้น โดยแยกออกเป็น ๒ คือ รสที่ควรลิ้มก็มี รสที่ไม่ควรลิ้มก็มี

กล่าวถึงสัมผัส ที่จะพึงรู้แจ้งด้วยกาย โดยแยกออกเป็น ๒ คือ กายที่ควรสัมผัสก็มี กายที่ไม่ควรสัมผัสก็มี

กล่าวถึงอารมณ์ ที่จะพึงรู้แจ้งด้วยใจ โดยแยกออกเป็น ๒ คือ อารมณ์ที่ควรรับก็มี อารมณ์ที่ไม่ควรรับก็มี”

เพื่อพระพุทธเจ้าตรัสเพียงเท่านี้ พระอินทร์ก็ได้ทูลว่า ตนได้เข้าใจเนื้อความถึงสิ่งที่ควรเกี่ยวข้อง และไม่ควรเกี่ยวข้องแล้วว่า

เมื่อบุคคลใดเกี่ยวข้องกับ รูป เสียง กลิ่น รส สัมผัส และอารมณ์ใดแล้ว เป็นเหตุให้อกุศลธรรมอันลามกเจริญขึ้น แต่กุศลธรรมอันดีงามเสื่อมลง สิ่งนั้นบุคคลไม่ควรเข้าไปเกี่ยวข้องด้วย

แต่ถ้าบุคคลใด เข้าไปเกี่ยวข้องกับ รูป เสียง กลิ่น รส สัมผัส และอารมณ์ใดแล้ว เป็นเหตุให้กุศลธรรมเจริญขึ้น แต่อกุศลธรรมเสื่อมลง สิ่งนั้นบุคคลควรเข้าไปเกี่ยวข้องด้วย

สักกปัญหาสูตร ๑๐/๒๔๙

การปฏิบัติธรรมเพื่อการดับทุกข์ ปัญญาที่จัดเป็นสัมมาทิฐิ คือความเห็นที่ถูกต้อง นับว่าสำคัญมากเป็นอันดับหนึ่ง อีกอันดับหนึ่งที่นับว่าสำคัญรองก็คือ การตัดสินใจเด็ดเดี่ยว ที่จะเลิกละสิ่งที่เห็นว่าไม่ควรเกี่ยวข้อง เช่น

การดูในสิ่งที่ไม่ควรดู ดูแล้วเกิดอกุศลในจิต ก็จะต้อง ปลูกปัญญา คือ การพิจารณาให้เห็นทั้งคุณและโทษ และรับแต่คุณโดยละเว้นโทษเสียให้ได้

พระสูตรนี้ นับว่าสอดคล้องกับยุคสมัยนี้อย่างยิ่ง คือ เมื่อโลกยิ่งพัฒนาในด้านวัตถุมากขึ้น สิ่งที่ไม่เป็นประโยชน์ เป็นโทษเป็นพิษเป็นภัย ก็มีขึ้นมากตามมา เช่น สุรา บุหรี่ เฮโรอีน ฝิ่น กัญชา สิ่งเสพติดต่าง ๆ

สิ่งเสพติดเหล่านี้ คนทั่วไปก็ย่อมรู้อยู่เต็มอก ว่าไม่มีคุณ มีแต่โทษ แต่ก็อดที่จะลองเสพไม่ได้ และเมื่อเสพจนติดแล้ว ก็ยังไม่คิดจะเลิก นั้นเพราะอะไร? ก็เพราะเราขาดปัญญา ขาดสัจจะ ขาดความอดทน จิตใจก็เลยอ่อนแอ กลายเป็นทาสของมันตลอดไป

พระสูตรนี้ แม้ว่าพระอินทร์จะถาม ถึงข้อปฏิบัติของพระ แต่ชาวบ้านเราก็สามารถจะนำมาปฏิบัติให้เกิดความสุขความเจริญได้โดยแท้