Dünyanın Doruğundaki Haritacı
George EVEREST

__D E R L E Y E N_ __
Z. Ertuğrul ÖZKALAYCI

Dünyanın en yüksek dağı, Tibetlilerin görkemli yapısı ve yüksekliği nedeniyle “dünyanın ana tanrıçası” anlamına Çomolugma dedikleri Everest, 1843’e kadar yirmibeş yıldan daha uzun süre, başta Hindistan’ın harita alt yapısı (triyangülasyon ağı)’nın kurulmasına ve haritacılığın gelişimine yaptığı katkılar anısına bir İngiliz haritacısı (surveyor) olan Sir George Everest’in adını taşımaktadır.

Everest 4 Temmuz 1790’da İngiltere’nin Brecknockshire, Giverndale kasabasında dünyaya geldi. İlk öğrenimini Marlow’da tamamladıktan sonra Woolwich Askeri Akademisine gitti. Burada matematikte gösterdiği başarılarla dikkatleri üzerine çekti ve bitirme sınavlarını gerekli eğitim süresinden önce vererek, 1806 yılında henüz 16 yaşındayken stajyer subay olarak Bengal’de bulunan bir İngiliz topçu birliğine atandı.

Yedi yıl kaldığı Bengal’den sonra Cava’da askeri keşif görevi yapan Sir Stamford Raffles onu yanına aldı, burada çeşitli mühendislik çalışmalarında bulundu. 1818 yılında Albay William Lamston’un sürdürmekte olduğu Hindistan haritasının yapımı çalışmalarına asistan olarak atandı. Bu sırada 1820’de bir yıl süreyle Abbe de Lacaille’nin meridyen yayı ölçümleri ve gravite hesaplarını incelemek üzere Güney Afrika’ya gitti. Lambston’un 1823’te ölümüyle Everest işin başına getirildiğinde eldeki ekipman; bir 36” theodoliti, bir zenit sektörü, bir 100 foot’luk çelik şerit metre ve bir kronometreden ibaretti. Theodolit yaklaşık 500 kg ağırlığındaydı ve hasarlı olduğundan esaslı bir tamire gerek duyuyordu, zenit sektörünün mikrometre vidası yalama olmuş ve çelik şerit metreyse 25 yıldır hiç kalibrasyon görmemişti. Tüm bunların üzerine Everest, ağır bir hastalığa yakalanmasıyla 1825 kasımında ölçüm çalışmalarını askıya alarak Londra’ya döndü.

Büyük Theodolit

Bu büyük harita ölçüm çalışmaları Hindistan’ın güney ucundaki Cape Comorin’den kuzeyde Himalayalar’a kadar uzanan 2400 km boyunca ve 20 yi aşkın meridyeni kapsayan alan içinde gerçekleştirildi. Çalışmalar süresince Everest arzu edilen ölçüm hassasiyetinin amansız takipçisi oldu, ölçme aletleri ve tekniklerinde sayısız geliştirmeler yaptı.

Everest bundan sonra 1841’de dikkatini astronomik gözlemlere yönelterek, onun en ünlü çalışması olarak bilinen, 11°30’ lık Büyük Meridyen Yayı’nın hesabını bitirerek, buradan yer elipsoidinin ölçülerini hesapladı. Himalaya sistemindeki, daha sonra kendi adıyla anılacak olan en yüksek noktanın kotunu trigonometrik yöntemle ölçüp hesaplayarak, buraya Doruk XV adını verdi. İki yıl süren tamamen profosyonelce bu çalışmalardan sonra emekli olarak Londra’ya döndü.

Bundan sonraki yaşamını İngiltere’de geçiren Everest’e, 1827’de üyeliğine kabul edildiği Kraliyet Astronomi Cemiyeti tarafından 1848 yılında yüksek onur ödülü verildi. 1861’de “sir” ünvanını aldı ve 1865 yılında dünyanın en yüksek doruğuna (Doruk XV) onun adı verildi. 1 Aralık 1866’de sonsuzluğa göçtü.

Sir George EVEREST

Londra’da kaldığı beş yıl süresince, yanında getirdiği tüm alımları değerlendirmenin yanısıra ölçüm işlerinin geliştirilmesi üzerine çalıştı. Büyük zamanını Londra’da ölçüm aletleri yapım işinde olan Troughton ve Simms ile theodolit yapımı üzerine çalışmalara ayırdı. Sonuçta yeni bir 36” theodoliti (büyük theodolit), bir zenit sektörü ve altı adet küçük theodolit yaptılar. Everest’in önerileri doğrultusunda tasarlanan bu theodolitler gereksiz parçalardan arındırılarak hem hantallıktan kurtarıldı, hem de dörtte bir daha ucuzlatıldı. Everest’in burada ilgilendiği diğer bir konu uzunluk ölçümüydü. Albay Colby’nin bu konuda İrlanda’da yaptığı düzeçli latalarla çalışmalarından çok etkilendi ve Hindistan’daki ölçümler için altışar latadan oluşan bir çift set edinerek bunları Greenwich’te test etti.

1830 Haziranında Generalliğe terfi etmiş olarak Hindistan’daki çalışmaların başına geçti. Everest’in buradaki ilk çalışması Colby’nin düzeçli lataları ile Dehra Dun yakınında tesis edilen 39,183.783 feet uzunluğundaki bazın büyük bir hassasiyetle ölçümü oldu. Daha sonra bu baz 400 mil uzağındaki Sironhi bazına triyangülasyon ağı ile bağlandı. Büyük düzlüklerden oluşan bu sahanın ölçümleri Everest’in dizayn ettiği, çoğu 50 feet yüksekliğindeki kulelerin üzerine çıkarılan büyük theodelitle yapıldı. Bütün gözlemleri ve kayıtları bizzat kendisi yaptı. Gözlemler gündüzleri uzak noktalara yerleştirilen ışık yansıtıcıları, refraksiyon problemleri olduğunda ise geceleri 30 milden görünebilen Hindistan usulü yansıtıcılı lambaları kullanılarak gerçekleştirildi. Ölçüm ekip ve ekipmanlarının taşınması için 4 fil, 30 at, 42 deve ve 700 işçi kullanıldı. Sironhi ve Dehra Dun arasındaki açı ölçümleri 1836 ve 1837 sezonlarında yapılan çalışmalarla tamamlandı.

KAYNAKÇA : ( Aşağıdaki web sitelerinden alınan Yazı ve Resimlerden derlenmiştir.)

1. www.surveyhistory.org
2. http://1911encyclopedia.org
3. www.britannica.com
4. www.amazon.com