Baøi hoïc Clinton

NGÖÔØI VIEÄT

Luùc môùi nhaäm chöùc naêm 1992, khi nghe ñaët caâu hoûi oâng coi vò toång thoáng Myõ naøo laø taám göông ñeå oâng muoán noi theo, Toång thoáng Clinton nhaéc ñeán Franklin D. Roosevelt - FDR, nhieàu ngöôøi vaãn coi laø moät trong caùc vò toång thoáng lôùn nhaát trong lòch söû Hoa Kyø. OÂng ñaõ ñöa nöôùc Myõ qua khoûi thôøi Ñaïi khuûng hoaûng kinh teá, aùp duïng chính saùch can thieäp tích cöïc cuûa nhaø nöôùc vaøo cô caáu kinh teá tö baûn vôùi caùc ñaïo luaät veà an sinh xaõ hoäi, töø ñoù ñaõ thay ñoåi neàn taûng caùc töông quan xaõ hoäi ôû Myõ. OÂng cuõng laø ngöôøi khoân ngoan thuyeát phuïc daân Myõ tham döï vaøo cuoäc Ñaïi chieán Thöù Hai töø tröôùc traän Chaân Chaâu Caûng, baèng caùch hoã trôï Anh quoác baûo veä caùc giaù trò töï do, daân chuû ôû AÂu chaâu luùc ñoù ñang bò Phaùt xít ñe doïa.

Gaàn saùu naêm ñaõ troâi qua, baây giôø chuùng ta coù theå ñoaùn tröôùc raèng oâng Clinton khoù loøng thöïc hieän ñöôïc öôùc mô böôùc vaøo söû saùch vôùi thaønh tích cuûa moät F.D. Roosevelt. Nhöng caùi teân Clinton chaéc seõ ñöôïc nhaéc nhôû nhieàu trong caùc saùch luaät hoïc. OÂng laø vò toång thoáng Myõ ñaàu tieân bò chaáp cung tröôùc Ñaïi Boài thaåm ñoaøn veà moät toäi hình söï: toäi boäi theä, töùc khai gian tröôùc toøa sau khi tuyeân theä noùi söï thaät. Ngöôøi ta cuõng seõ nhaéc ñeán teân oâng trong moân Hieán phaùp hoïc, khi baøn veà nhöõng ñaëc quyeàn cuûa ngoâi vò Toång thoáng, vaø giôùi haïn cuûa nhöõng ñaëc quyeàn ñoù, hay khi vieát veà Luaät Coâng toá vieân Ñoäc laäp, moät ñaïo luaät theá naøo cuõng bò söûa ñoåi nay mai. Caùc sinh vieân luaät seõ hoïc hoûi veà caùc thuû ñoaïn söû duïng phaùp lyù cuûa Clinton, moät luaät sö chöù khoâng phaûi moät toång thoáng. Mai moát, cuoäc ñôøi oâng Clinton coù theå trôû thaønh moät ñeà taøi laøm phim, töø loaïi phim gay caán vì chöùa ñöïng nhieàu vuï ñaáu tranh gay go, vôùi caùc dieãn bieán baát ngôø, cho ñeán loaïi phim caám treû em döôùi 18 tuoåi.

Khaùt voïng trôû thaønh moät vò Toång thoáng lôùn cuûa oâng Clinton ñaõ tan bieán, duø oâng coøn ngoài ñoù hôn hai naêm chaêng nöõa. Maø oâng Clinton coù thôøi gian vaø cô hoäi ñeå trôû thaønh moät toång thoáng lôùn. Trong phaàn cuoái theá kyû 20 naøy chæ coù hai vò toång thoáng Myõ caàm quyeàn hai nhieàm kyø, laø Ronald Reagan vaø Bill Clinton. OÂng Clinton laïi caàm quyeàn trong luùc nöôùc Myõ coù ñòa vò ñoäc nhaát ñeå aûnh höôûng khaép theá giôùi, khi theá giôùi böôùc vaøo moät giai ñoaïn môùi, vôùi neàn kinh teá tin hoïc vaø toaøn caàu hoùa, trong ñoù Myõ daãn ñaàu veà moïi maët. Cöôøng quoác quaân söï laø Nga xoâ ñaõ ruùt lui, cöôøng quoác kinh teá nhö Nhaät Baûn ñaõ bò sa laày trong cô caáu taøi chaùnh thieáu daân chuû vaø laïc haäu cuûa hoï. Nöôùc Myõ, trong nhieäm kyø cuûa oâng Clinton coù cô hoäi vöôït troäi leân, ñoùng vai laõnh ñaïo hoaøn caàu. OÂng Clinton ñaõ boû lôõ cô hoäi ñoù. Taïi sao?

Cuoái cuøng, chæ vì tính haïnh.

Ñaây laø moät baøi hoïc maø chuùng ta coù theå ruùt ra, cho chính theá heä mình cuõng nhö theá heä con em.

Neàn vaên hoùa naøo cuõng ñeà cao vieäc tu söûa vaø nuoâi döôõng tính haïnh. Khoång Töû noùi: "Töø oâng vua cho ñeán ngöôøi daân thöôøng, moïi ngöôøi phaûi laáy vieäc tu thaân laøm goác." (Töï thieân töû dó chí ö thöù daân, nhaát thò giai dó tu thaân vi baûn.)

Tu thaân coù veû laø moät töø tröøu töôïng coù yù nghóa quaù roäng vaø khoù khaên. Nhöng cuoái cuøng thì ñieàu quan troïng nhaát trong vieäc tu thaân laø luoân luoân yù thöùc veà caùc haønh vi cuûa mình, bieát raèng moïi haønh vi mình laøm ñeàu coù theå taïo aûnh höôûng ñeán moïi ngöôøi chung quanh, do ñoù, töï kieàm cheá mình, haøng ngaøy, trong moïi haønh vi, cöû chæ, ñeå khoûi laøm haïi cho chính mình vaø ngöôøi khaùc. Chính khaû naêng töï cheá ñoù taïo neân tính haïnh. Tính haïnh seõ quyeát ñònh giaù trò moät con ngöôøi, chöù khoâng phaûi ñòa vò hay coâng trình, thaønh tích naøo khaùc. Moät ngöôøi ôû ñòa vò coù aûnh höôûng tôùi caøng nhieàu ngöôøi chung quanh thì tính haïnh ngöôøi ñoù caøng phaûi giöõ cho nghieâm caån.

Nhöõng toång thoáng lôùn ñôøi xöa ôû Myõ, nhö F.D. Roosevelt hay Jefferson cuõng khoâng phaûi laø nhöõng ngöôøi tính haïnh hoaøn haûo, nhöng hoï ñaõ töï kieàm cheá ñeå caùc taät xaáu cuûa hoï khoâng taùc haïi ñeán nhöõng söï an laïc ngöôøi chung quanh maø hoï gaùnh traùch nhieäm, trong vai troø toång thoáng. Ngöôøi ta coù theå cheâ traùch ñôøi tö cuûa hoï, nhöng ñôøi tö cuûa hoï khoâng gaây aûnh höôûng tai haïi naøo cho coâng vieäc vaø nhieäm vuï laõnh ñaïo quoác gia. OÂng Clinton soáng vaøo moät giai ñoaïn khaùc, vaø oâng ñeå cho ñôøi tö aûnh höôûng caû ñeán traùch nhieäm trò quoác cuûa oâng, chæ vì thieáu ñöùc töï kieàm cheá.

Khoâng phaûi chæ ôû AÙ Ñoâng, caùc neàn vaên minh trong nhaân loaïi ñeàu yeâu caàu moïi caù nhaân phaûi chaáp nhaän moät soá giôùi luaät ñeå töï kieàm cheá. Ñaïo Hoài vaø ñaïo Phaät coù theå nghieâm khaéc hôn nhieàu neàn vaên minh khaùc trong vieäc caám uoáng röôïu, töùc laø söû duïng chaát kích thích hay ma tuùy. Nhöng caùc toân giaùo ñeàu nhaán maïnh ñeán "Giôùi saéc," töùc laø töï kieåm soaùt haønh vi cuûa mình trong baûn naêng truyeàn gioáng.

OÂng Clinton ñaõ thaát baïi trong vieäc giöõ gìn tính haïnh. Vaø ñoù laø nguyeân nhaân ñöa oâng ñeán thaát baïi, khoâng thöïc hieän ñöôïc öôùc mô trôû thaønh moät Toång thoáng F.D. Roosevelt thöù nhì. OÂng Clinton laø saûn phaåm cuûa nhöõng thaäp nieân 1960, 70, theá heä ñoù ôû Myõ lôùn leân vôùi tinh thaàn phaûn khaùng, vaø hoï ñaõ xeù boû nhieàu giôùi luaät coå truyeàn cuûa lòch söû Myõ. Baây giôø theá heä treû ôû Hoa Kyø ñang coù khuynh höôùng tìm trôû veà caùc giaù trò coå truyeàn, caâu chuyeän oâng Clinton vaø caùc vuï tình aùi laêng nhaêng cuûa oâng coù theå laø moät baøi hoïc cho giôùi treû.

NGÖÔØI VIEÄT