Het begon met een onderzoek naar het meten van de vochtbalans bij geriatrische patiënten. Het eindigt morgen met een promotie op de methoden en de ethische aspecten die meespelen bij een dergelijke wetenschappelijke analyse. Nog voordat het zo ver is, blijkt de studie van Marcel Olde Rikkert door de medische wetenschap als zo nuttig te worden ervaren, dat hem al twee prijzen in het vooruitzicht zijn gesteld: de prof. Schreuderprijs, vernoemd naar de nestor van de geriatrie in Nederland, voor medisch-biologisch onderzoek bij ouderen, en de prof. C. van der Meerprijs voor medische ethiek.

Verwarde Vierdaagseloper (82) vertelde overtuigend over tractaties op voedsel en frisdrank

Uitdroging groot gevaar bij ouderen

Door ANDRÉ HORLINGS

(19 maart 1998) Ouderengeneeskunde is een ingewikkeld specialisme, zegt Marcel Olde Rikkert (35), klinisch geriater bij het Radboud-ziekenhuis in Nijmegen. ,,Het gaat om mensen van hoge leeftijd die lijden aan chronische en/of psychische ziekten; vaak meerdere tegelijk, zoals gewrichtsontsteking, suikerziekte, botontkalking, hartfalen, dementie, acute verwardheid. Vaak ook nog wisselend in de dag. Het ene moment is er niets aan de hand, maar opeens kan de desoriëntatie toeslaan.
Geriatrische patiënten reageren ook anders dan jongeren. De symptomen van bijvoorbeeld een hartaanval zijn bekend: een klemmende pijn op de borst, misselijkheid en transpireren. Maar bij hen zijn er soms in het geheel geen uiterlijke verschijnselen, of ze gedragen zich opeens verward. Pas bij nader onderzoek komt dan de oorzaak aan het licht.''

Bejaarden vormen volgens hem dan ook een ondergeschoven kindje in het wetenschappelijk medisch onderzoek. ,,Het is een moeilijk te definiëren groep. Wanneer je voor een studie stel vijftien mannen nodig hebt tussen de 20 en 30 jaar, dan zijn die over het algemeen redelijk vergelijkbaar. Geriatrische patiënten hebben een lang leven achter zich met meestal een volstrekt verschillende ziektegeschiedenis. Ze stellen ook eisen aan het meten van gegevens. Het is bijvoorbeeld niet eenvoudig om ze elke dag op hetzelfde moment te wegen. Wanneer ze niet mobiel meer zijn, moet je ze optillen en op de één of andere manier op de weegschaal krijgen. Dat is enorm belastend voor zowel de patiënt als het personeel, en niet zonder risico.''

Vochtbalans

Zijn eigen onderzoek spitste zich toe op het meten van de vochtbalans bij geriatrische patiënten. ,,Uitdroging is voor bejaarden een belangrijke bedreiging. Ze hebben minder water in het lichaam, minder dorstgevoel, een slechtere nierfunctie; in het normale verouderingsproces is dat gebruikelijk. Wanneer daar kwalen bij komen wordt het risico groter. Als gevolg van uitdroging dreigen gevaren als een lagere bloeddruk, met het gevaar van evenwichtsstoringen en vallen. Men wordt gevoeliger voor geneesmiddelenvergiftiging. Er is een snellere kans op trombose, want het bloed dikt in. De ontlasting verloopt moeilijker. Daar komen ook nog psychische gevaren bij: er is minder vocht in de hersenen, waardoor de kans op verwardheid toeneemt. Maar het meten van de vochtbalans is moeilijk, ook al omdat ze vaak anders reageren dan de jongere categorie.''
Hoe lastig een diagnose kan zijn, illustreert Olde Rikkert met een voorbeeld uit de eigen praktijk. ,,In 1992 liep ik in Nijmegen een 82-jarige oud-wiskundige tegen het lijf, die zich kwam inschrijven voor de Vierdaagse. Ik was toen net bezig met een onderzoek naar de lichamelijke belasting van de Vierdaagse voor 70-plussers en hij wilde daar graag aan meedoen; het was zijn derde wandelmars. Omdat hij geen onderdak had, bood ik hem een slaapplaats aan. Elke dag ging hij vroeg op pad en na afloop vertelde hij dat hij als bejaarde onderweg ruimschoots was getrakteerd op frisdrank en voedsel; dat nam hij dan ook niet mee van huis. Er waren wel wat vreemde incidenten en soms maakte hij een verwarde indruk, maar het kwam overtuigend over. Drie dagen na afloop zou hij terugkomen voor een inspanningsproef. Maar hij verscheen niet en nam evenmin z'n telefoon op. Met bange voorgevoelens belde ik de afdeling psychiatrie van het ziekenhuis in zijn buurt. 'Ja, hij was inderdaad opgenomen. Hij was uitgedroogd, zeer onrustig en verward. Hij bleef maar herhalen dat hij de Vierdaagse had gelopen en daar logeerde bij een geriater; wartaal dus'.''

Niet afgeschreven

,,Natuurlijk schrok ik enorm. Was ik wel kritisch genoeg geweest? Had hij door zijn rijke vocabulaire weten te verbloemen dat hij dementerend was? Had hij wel goed overzien wat het onderzoek inhield? Had ik niet moeten onderkennen dat hij door de warmte, de inspanning, zijn geringe waterreserve en de misschien niet zo overvloedige vochtinname een hoog risico liep voor uitdroging? Deze ervaring was voor mij in elk geval enorm belangrijk toen ik in 1994 mijn onderzoek begon naar de mogelijkheden om uitdrogingsverschijnselen vroegtijdig te onderkennen.''
Het onderzoek vindt plaats door middel van elektroden, die op het lichaam worden bevestigd, vergt per dag niet meer dan vijf a tien minuten en is volstrekt zonder risico's. ,,Zo kan de elektrische weerstand van het lichaam worden gemeten. Vergelijk het met een accu: wanneer die minder zout en/of water bevat neemt de weerstand toe. Bij uitdroging dus ook. Op die manier is te meten of de weerstand verandert, zodat een eventuele uidroging op tijd wordt onderkend. De methode werd eerder gebruikt in dialyse, maar werd nu voor het eerst bij bejaarden toegepast.''
Met 'versterving'; het stervensproces dat onlangs in het nieuws kwam naar aanleiding van de behandeling in een verzorgingshuis in Groningen, heeft het onderzoek niets te maken. ,,Veel mensen denken dat geriatrische patiënten zo ongeveer zijn afgeschreven. Sommigen staan inderdaad kort voor het einde. Maar ook in de geriatrie gaat het er om mensen te genezen of op z'n minst hun conditie te verbeteren. In een deel van de gevallen gebeurt dat ook. In de geriatrie wordt de kwaliteit van het leven boven de kwantiteit gesteld.''

Ethiek

Het proefschrift van Olde Rikkert spitst zich overigens toe op de methodologische en ethische aspecten van wetenschappelijk onderzoek in de geriatrie. ,,Eén van de voorwaarden is dat de wet onder meer als voorwaarde stelt dat om toestemming moet worden gevraagd. Daarnaast buigt een ethische commissie zich over alle onderzoeken. Bij bejaarden speelt de vraag of ze de consequenties allemaal wel kunnen overzien. Soms hebben ze gehoorproblemen en is het moeilijk duidelijk te maken waar het over gaat. Mensen van begin deze eeuw weten meestal minder van elektronica en hebben soms een meer volgzame relatie met hun arts. Met behulp van vragenlijsten onderzocht ik in hoeverre ze begrepen waar het over gaat: aanvankelijk was 40 procent van de proefpersonen niet in staat het risico en de belasting aan te geven. Maar na een proefweek, waarin veel uitleg werd gegeven bij de gebruikte methoden, bleek hun inzicht aanzienlijk te zijn gegroeid.''

© André Horlings (WUGO)

Dutch Courage's Sites:
Live!: WORLD WEBCAM MONITOR Hundreds of webcams LIVE!
International: Index | Reference | 'Stop de persen' | History | Life | World | Year 2000 | Predictions | Internet
Nederlands: Nederland | Publicaties | Arnhem Spookstad (Boek)
Weblog: Dutch Courage's Curiousities
Special: Splashdown of MIR | Eclips '99

Zoek naar méér bij DUTCHCOURAGE:
PicoSearch


visitors (Statistics since June 2000) | horlings@chello.nl

View My Guestbook Sign My Guestbook
(Please tell from what site you came)
See who's visiting this page. View Page Stats
See who's visiting this page.

DUTCH COURAGE IS A OF

See GeoCities | Build your OWN website


1