Originele kijk op Tachtigjarige Oorlog in nieuw museum
Per tijdmachine naar de Slag bij Heiligerlee
Door ANDRÉ HORLINGS
(2 juli 1996) - In 1568 begon in Oost-Groningen een oorlog die uiteindelijk de basis legde voor
het ontstaan van het Koninkrijk der Nederlanden. Het leger van Lodewijk en Adolf van
Nassau, twee broers van Willem van Oranje, versloeg in de bloedige Slag bij het
klooster van Hilligerlee de trouwste dienaar van Alva, de graaf van Arenberg. Het
Spaanse leger werd volledig in de pan gehakt, maar ook graaf Adolf sneuvelde. Het
was het begin van de Tachtigjarige Oorlog tussen geuzen en Spanjaarden, die in 1648
eindigde met de Vrede van Münster, waarbij Spanje de onafhankelijkheid van de
Republiek der Verenigde Nederlanden erkende.
Van de Slag bij Heiligerlee is niets bewaard gebleven. Zelfs de plaats waar de
gevechten precies plaatsvonden is onbekend. Een heroďsch standbeeld, waarop de
Nederlandse maagd de stervende graaf Adolf beschermt, met op de achtergrond de
leeuw, was sinds 1868 de enige tastbare herinnering.
Tot maart van dit jaar. Toen werd in het dorp het Museum 'Slag bij Heiligerlee'
geopend. Er is geen originele kogel van de Slag te vinden; een uitstalling met harnassen
en andere 16e-eeuwse gebruiksvoorwerpen is her en der bijeengeschraapt. Wel wordt
op eigentijdse wijze teruggekeken op de gewelddadige gebeurtenis. De bezoekers
brengen persoonlijk een bezoek aan het slagveld. Per tijdmachine...
Ketters
De historische gegevens over de Slag zijn schaars. Vaststaat dat de fel-katholieke Filips
II, die het na het aftreden van Karel V in 1555 in de Spaanse Nederlanden voor het
zeggen kreeg, de 'afvallige' protestanten steeds feller ging vervolgen. In 1564 had prins
Willem van Oranje zich in een redevoering in de Raad van State principieel
uitgesproken voor de vrijheid van geweten en geloof en daarmee tegen de steeds fellere
vervolging van 'ketters', waarvan er al velen op de brandstapel waren geëindigd. Twee
jaar later was de Beeldenstorm gevolgd; een protestantse actie tegen 'paapse' afgoderij,
die echter was ontaard in de plundering en vernieling van kostbare cultuurgoederen.
In 1567 dreef Filips de zaak op de spits. Hij stuurde de fanatieke Spaanse hertog van
Alva met een leger van 10.000 man naar ons land. Hij stelde de 'Bloedraad' in; de
'Raad der Beroerten', waarvoor niemand veilig was. De graven Egmont en Hoorne
waren zijn eerste vooraanstaande slachtoffers: ze werden naar Brussel gelokt om er te
onderhandelen over regeringsaangelegenheden, maar na aankomst gearresteerd. Kort
na de Slag bij Heiligerlee werden ze onthoofd.
In april en mei 1568 trokken Lodewijk en Adolf van Nassau vanuit vier richtingen hun
legers samen in Oost-Groningen. Het legeronderdeel uit Emden kwam via Bellingwolde
ons land binnen en veroverde het slot van Wedde, de ambtszetel van landvoogd Jean de
Ligne, de graaf van Arenberg, maar die was niet thuis. Toen het leger van Nassau zich
op 24 mei bij Hilligerlee verzamelde sloegen de overmoedige troepen van Arenberg wat
al te gemakkelijk diens raad in de wind om te wachten op versterkingen. De
Spanjaarden liepen vast op het drassige terrein en werden zó vernietigend verslagen dat
er slechts een handjevol overlevenden was. Het was de eerste Spaanse nederlaag.
Onder de slachtoffers waren zowel Adolf als Arenberg, die allebei van hun paard vielen
en door tegenstanders aan het zwaard werden geregen. Ze werden samen opgebaard
in het nonnenklooster Mont Sinai. De Tachtigjarige Oorlog was begonnen.
Speels
In het splinternieuwe Museum 'Slag bij Heiligerlee' wordt een speelse terugblik op het
gevecht geworpen. ,,We bekijken de historie met een knipoog'', geeft beheerder Jaap
Pompstra aan. ,,Maar de manier waarop af en toe een loopje met de geschiedenis
wordt genomen is zó duidelijk dat het weer leuk wordt.'' Het resultaat is in elk geval dat
het verhaal rond de Slag, dat de meeste bezoekers zich nog maar nauwelijks uit de
schoollessen zullen herinneren, helder en duidelijk overkomt.
Eerst worden de bezoekers per tijdmachine 'terug in de tijd' geslingerd; uiteindelijk naar
1517, toen Luther zijn 95 stellingen aan de Slotkapel van Wittenberg sloeg en de
Hervorming ontketende. Er is daar wel een deur om nog verder terug in de tijd te gaan,
maar die zit op slot. Door een raampje zijn vaag prehistorische dieren te zien.
Dan gaat het, te voet, door een soort doolhof vooruit in de tijd. De historische
gebeurtenissen die we passeren zijn samen met de hoofdpersonen op de wanden en
soms op verrassende plaatsen uitgebeeld. Toelichting wordt op video gegeven, door
Willem van Oranje persoonlijk. Hij vertelt, heet van de naald in mei 1568, over de vele
bedreigingen van het regiem van Filips II en over het strijdplan dat werd opgesteld om
daar een einde aan te maken. Per draagbare telefoon (!) geeft hij Lodewijk de opdracht
om in actie te komen. ,,Natuurlijk weet iedereen dat het in elk geval niet zó gebeurde'',
verklaart Pompstra. ,,Daarom meenden we ons dit grapje te kunnen veroorloven.''
Interview
Enkele 'dagen' later verhaalt een eigentijdse verslaggever op het '16e eeuw-journaal'
over de spanning aan de vooravond van de Slag. Op de achtergrond maken geharnaste
soldaten zich klaar voor de strijd; in een interview toont Arenberg zich zelfverzekerd:
,,Het recht zal zegevieren''. Maar dat loopt anders, zo leren de beelden van de volgende
dagen. De graven Adolf en Arenberg, de meest prominente slachtoffers, eindigen in
kisten in het om duistere redenen schots en scheef staande klooster.
De slotwoorden zijn van prins Willem van Oranje. Hij spreekt ze uit op het trapgewelf
van zijn woning in Delft; bekend van de platen van de moord door Balthasar Geraerdts.
Hij verhaalt over de gelukkige afloop van 'Heiligerlee' en over het vervolg van de strijd
tot 1584. In tegenspraak met de historische bronnen sluit hij z'n overzicht af met: 'Shit;
nu hebben ze mij te pakken'. Blijkens het bezoekersboek vond een leerkracht dat einde
niet zo pedagogisch verantwoord. Maar een leerling schreef daar onder: ,,Wat zeg jij
dan als je doodgeschoten wordt?''
Het Museum 'Slag bij Heiligerlee', Provincialeweg 55, Heiligerlee, is geopend van
dinsdag t/m zaterdag van 10 tot 17 uur; op zondag van 13 t/m 17 uur, maandag gesloten.
visitors (Statistics since June 2000) |
horlings@chello.nl
Sign My Guestbook
OF
