,,Mijn verdriet begon al heel vroeg in de morgen, toen de buurjongen kwam om mijn konijntje te slachten...''
,,We moesten over onze zomerjurken heen nog meer kleren aantrekken, want dat scheelde in de bagage. We stonden stijf van de kleding...''
,,We gingen op de fiets. Mijn vrouw zat achterop en hield de kinderwagen vast, waarin de baby lag van zestien maanden...''
,,Ik sliep in een kinderledikantje met de knieën hoog opgetrokken tot de kin...''
Zo maar een paar passages. Veelzeggend in hun eenvoud en ontleend aan het door André Horlings geschreven boek 'Arnhem Spookstad'. Een hommage aan de 95.000 Arnhemse evacués, in september '44 door de Duitse bezetter uit hun stad verjaagd. Vrijdag wordt het boek in Arnhem officieel gepresenteerd. Op die dag, vijftig jaar geleden, werd de verlaten stad bevrijd. Aansluitend op de presentatie heeft de onthulling van een gedenkteken plaats als blijvende herinnering aan deze exodus.

'Arnhem Spookstad' hommage aan 95.000 evactés

'...En we gingen voor drie dagen...'

Door ROB HIRDES

(10 april 1995) Bevreesd voor het hoge water moest eind januari van dit jaar een ongekend aantal mensen zijn woning voor enkele dagen verlaten. De emoties vierden hoogtij. Ook al liep het allemaal goed af. Desondanks voelden velen zich nadien ontwricht. Juist in die hoogwaterperiode rondde Horlings 'Arnhem Spookstad' af. Een toevallige samenloop. Maar het accentueerde wèl wat de Arnhemse evacués van weleer moesten doorstaan. Ook zij werden van eigen erf verdreven. Zij het onder onvergelijkbare omstandigheden. En ook zij zouden na enkele etmalen terug keren. Meenden ze althans. Vandaar ook de ondertitel van het boek '...en we gingen voor drie dagen...'. Het werden uiteindelijk vele maanden van totale ontregeling.

In de geschiedschrijving van de Tweede Wereldoorlog is de evacuatie van Arnhem niet meer dan een voetnoot. Maar voor degenen, die het aan den lijve ondervonden, is het een onlosmakende episode van hun leven geworden. Voor sommigen zó ingrijpend, dat ze er meer dan een halve eeuw na dato pas over kunnen praten.
'Arnhem Spookstad' is een oprecht document geworden op basis van brieven en dagboekfragmenten van evacués. Samensteller Horlings: ,,Er waren mensen bij, die schreven: 'Dit verhaal heb ik nooit eerder verteld'. Anderen gaven aan, dat de gebeurtenissen van destijds hen in meer of mindere mate nog steeds achtervolgen.''

Leemte

De grondslag voor het bijna tweehonderd pagina's tellende boek, rijk geïllustreerd met foto's en tekeningen uit de beschreven periode, werd gelegd door de Arnhemse Courant/Gelders Dagblad, behorend tot de Wegener Uitgeverij Gelderland-Overijssel (WUGO). Dat was ten tijde van de vijftigste herdenking van de Slag om Arnhem. Een redactionele oproep om persoonlijke herinneringen in relatie tot die mislukte slag aan het papier toe te vertrouwen, leverde een stroom aan reacties op. Die vrijwel allemaal betrekking hadden op het gedwongen vertrek waardoor Arnhem van hoofdstad werd tot spookstad.
Logisch achteraf. Want van de confrontatie tussen geallieerden en bezetters merkten velen wel iets. Ook al was het vooral op afstand, zoals het kanongebulder in Oosterbeek. Maar de evacuatie trof ieder voor zich. Aan de hand van al die persoonlijke ontboezemingen kwam het boek tot stand. Horlings (49), werkzaam op de centrale redactie in Apeldoorn en met speciale belangstelling voor geschiedenis in het algemeen en die van de Tweede Wereldoorlog in het bijzonder: ,,In zekere zin is het een uniek document geworden. Er is wel eerder gepubliceerd over de evacuatie, maar daarbij was als uitgangspunt telkens gekozen voor een zakelijke beschrijving. 'Arnhem Spookstad' is eigenlijk het eerste gebundelde menselijke verhaal. En daarmee is een leemte in de geschiedschrijving van Arnhem ingevuld.''
Als journalist raakte hij medio vorig jaar intensief betrokken bij de herdenking van de Slag om Arnhem. Het bevreemdde hem dat niets herinnerde aan de exodus als uitvloeisel ervan. ,,Terwijl overal in en rond Arnhem monumenten en andere gedenkstenen doen terugdenken aan de geallieerde luchtlandingen en de zo dramatisch verlopen militaire operatie.''

Details

Mèt de presentatie van het boek krijgt Arnhem nu eindelijk en ook op initiatief van de Arnhemse Courant/Gelders Dagblad zijn gedenkteken ter nagedachtenis aan de evacuatie. De opbrengst van 'Arnhem Spookstad' is mede ter financiering hiervan bedoeld. Eigenlijk is het gedenkteken meer dan een late herinnering aan wat ooit geschiedde. Meer dan een gebaar met terugwerkende kracht.
Horlings: ,,De filosofie erachter is tevens, dat nog steeds elke dag mensen over de hele wereld en met dezelfde achtergrond als destijds in Arnhem huis en haard moeten verlaten. Terwijl de gevolgen voor hen voor altijd onbekend zullen blijven.''
Van de epistels die Horlings in zijn boek over de evacuatie verwerkte, gebruikte hij van een enkele alinea tot nagenoeg complete brieven toe. Op die wijze ontstond één lopend verhaal. Vanaf de slag om Arnhem als directe aanleiding, het bericht van de totale ontruiming van de stad, de massale uittocht, de bevindingen van de verdreven bevolking op haar evacuatie-adres en de uiteindelijke terugkeer in een verwoeste en geplunderde stad.
,,Als je al die brieven leest en rubriceert, dringt het pas werkelijk tot je door hoe ingrijpend die maatregel van de bezetter voor ieder afzonderlijk is geweest. Vaak sprak dat uit een enkele details. Sommige briefschrijvers wisten die uitstekend te verwoorden. Hoe ze bijvoorbeeld als gezin en met een karretje, dat steeds weer inzakte, onderweg gingen. Juist die kleine dingen maken het beschrevene zo sterk en compleet.''
Maar naast de kracht van het detail kenmerkten de brieven zich ook door emotie. Zoals het verhaal van een dochter, die samen met haar demente moeder met onbekende bestemming Arnhem verliet. Of dat van een 16-jarige meisje, dat later vernam hoe een bom het eerder door haar aangedane koffiehuis in Loenen verwoestte. Onder de 35 mensen die daarbij het leven lieten, bevond zich ook een goede vriend van haar. Ze schreef in haar brief zelfs over een 'beginnende verliefdheid'.

Zeurpiet

Hoe het trouwens mogelijk was, dat de evacués van Arnhem zo in de vergetelheid ten onder zijn gegaan? Horlings, zoon van een geschiedenisleraar: ,,Op zich was een evacuatie natuurlijk niet ongewoon. Neem de kuststrook, het Bezuidenhout in Den Haag, de Betuwe, Wageningen. Er zijn overal en om verschillende redenen mensen gedwongen weggetrokken. Ook al was Arnhem qua aantal dan de meest omvangrijke evacuatie. Bij hun terugkeer werd er vooral niet omgekeken, want dan was je al gauw een zeurpiet. Dat was de mentaliteit van vlak na de oorlog. We moesten in de eerste plaats de blik op de toekomst richten. Dus bleef, ook jaren nadien, het lot van de Arnhemse burgerij veelal onbesproken. Bovendien; het waren geen helden, maar eigenlijk stuk voor stuk bange mensen die hun stad verlieten. Hun verhalen bevatten geen heldenmoed.''
Met het verschijnen van het boek en de onthulling van het gedenkteken binnenkort, komt voorgoed een einde aan die vergetelheid. 'Arnhem Spookstad' eindigt met: ''Na de bevrijding liep ik samen met mijn broertje, aan weerszijden aan vaders hand, door de puinhopen van Arnhem. En toen zei hij: 'Dit mag nooit vergeten worden. Het komt in de geschiedenisboekjes en dan kunnen jullie zeggen: dat heb ik meegemaakt'. En hij huilde.''
© André Horlings (WUGO)

Terug naar Dutch Courage's Publicaties

Dutch Courage's Sites:
Live!: WORLD WEBCAM MONITOR Hundreds of webcams LIVE!
International: Index | Reference | 'Stop de persen' | History | Life | World | Year 2000 | Predictions | Internet
Nederlands: Nederland | Publicaties | Arnhem Spookstad (Boek)
Weblog: Dutch Courage's Curiousities
Special: Splashdown of MIR | Eclips '99

Zoek naar méér bij DUTCHCOURAGE:
PicoSearch


visitors (Statistics since June 2000) | horlings@chello.nl

View My Guestbook Sign My Guestbook
(Please tell from what site you came)
See who's visiting this page. View Page Stats
See who's visiting this page.

DUTCH COURAGE IS A OF

See GeoCities | Build your OWN website


1