Tijdens het gesprek ontstaat enige spraakverwarring. We hebben het over de filosofie van dierentuinen. Ik gebruik 'Ark van Noach' als term om er een zo breed mogelijke verzameling van verschillende diersoorten mee aan te duiden. Maar in zijn antwoord legt dierentuinbioloog Joep Wensing de ark uit als het hulpmiddel tot redding van bedreigde dieren. Het zijn twee totaal verschillende aspecten, gebaseerd op hetzelfde begrip, waarin twee eeuwen dierentuinontwikkeling worden samengevat.

Internationaal fokprogramma redding van met uitsterving bedreigde soorten

Ark van Noach in de herkansing

Door ANDRÉ HORLINGS

(17 april 1995) ,,Vroeger probeerde men in dierentuinen een zo gevarieerd mogelijke 'postzegelverzameling' van diersoorten te geven. Intussen erkennen de dierentuinen hun verantwoordelijkheid voor de bescherming van de dieren in het wild en stellen ze hun kennis en technische mogelijkheden in dienst van het behoud van bedreigde diersoorten. Niet alleen omdat het publiek er zo graag naar wil kijken, maar ook om ze terug te zetten in het wild. Er is een drastische omschakeling aan de gang en die leidt ertoe dat soms ook pijnlijke keuzen zullen moeten worden gemaakt. Soms zullen we jonge, gezonde dieren moeten laten inslapen.''

Dat zegt Joep Wensing, dierentuinbioloog bij Burgers Zoo in Arnhem in Arnhem, één van de tien grote parken in Nederland die gezamenlijk de stichting Nationaal Onderzoek Dierentuinen (NOD) hebben opgericht. ,,Vorig jaar heeft die stichting een voorstel gedaan om te komen tot collectieplannen voor elke Nederlandse dierentuin afzonderlijk en tot een nationale begeleiding van al die projecten samen. Dat plan geeft aan hoeveel nakomelingen van welke soort wenselijk zijn en, rekening houdend met de specialisatie van de verschillende parken, waar en hoe dat moet worden gerealiseerd. Het zal nog een hele tijd duren voordat de planning daadwerkelijk functioneert, maar dan zal zij een gerichte bijdrage vormen voor het behoud van bedreigde diersoorten, inclusief hun terugzetting in de natuur. Ook wordt het fokken van dieren waaraan niet echt behoefte is erdoor tegengegaan.''

Aaibaar

Volgens Wensing is de tijd voorbij dat alles wat 'aaibaar' is tot het uiterste werd gekoesterd. ,,We laten de natuur nu veel meer haar gang gaan. Als het dier niet echt levensvatbaar is kunnen we het heel humaan laten inslapen. Bovendien wordt daardoor de gemiddelde gezondheid van de soort verhoogd. Ook geboorteregeling is daarbij een instrument. Maar soms is dat geen oplossing. Mantelbavianen bijvoorbeeld raak je aan de straatstenen niet kwijt. Daar is geen vraag naar, in de hele wereld niet. Misschien nog wel bij dierenhandelaren, maar dan raak je het zicht op hun welzijn kwijt. Je kunt de bavianen steriliseren en dan komt er geen nageslacht. Maar dan verpieteren en vergrijzen ze: een groot deel van hun gedrag is juist gericht op het opvoeden van jongen. In zo'n geval zou de pijnlijke keuze kunnen worden gemaakt de jongen wèl te laten komen maar na een jaar, wanneer de band met de moeder losser wordt, te laten inslapen.''
Bij de coördinerende stichting NOD, gehuisvest bovenin het nijlpaardenhuis in Artis, doen ze er niet ingewikkeld over. ,,Als het welzijn niet langer valt te garanderen en het dier volstrekt onplaatsbaar is, dan is diervriendelijk inslapen een mogelijkheid'', geeft directeur Koen Brouwer aan. ,,Het werd tot nu toe vrijwel alleen op medische indicatie gedaan. Maar het zal in de nabije toekomst vaker gebeuren, als onderdeel van de nationale en internationale collectieplanning. Daar is niets geheimzinnigs aan. Het is beter dan de dieren uit te leveren aan onbetrouwbare handelaren of slechte dierentuinen.''
,,Massaal zal het nooit gebeuren'', bezweert zijn collega, biologisch-veterinair medewerker Frank Rietkerk. ,,Bovendien is er nu sprake van een overgangssituatie. Nu zijn er van sommige soorten gewoon te veel. Straks zit de fok van alle mogelijke dieren in de planning, in combinatie met factoren als het welzijn van de groep, de leeftijdsopbouw enzovoort. Bovendien: euthanasie is slechts één van de mogelijkheden. Sneeuwluipaarden bijvoorbeeld zijn in staat tweemaal per jaar jongen te werpen. De bevruchting vindt plaats nadat het jong het nest heeft verlaten. Maar het blijkt mogelijk het dier drie jaar onder de hoede van de ouders te houden, waarmee de vermenigvuldiging met een factor zes kan worden verminderd.''

Veranderende ethiek

Het (inter)nationale fokprogramma is het resultaat van een ingrijpende verandering van inzicht in het houden van dieren in gevangenschap. ,,Tot in de jaren '70 was er een vrijwel onbeperkte handel in bedreigde en onbedreigde soorten'', schildert Brouwer de situatie. ,,Een klein deel daarvan, circa tien procent, was bestemd voor dierentuinen. De rest ging naar particulieren of laboratoria.''
,,Maar toen veranderde de ethiek. Er kwamen wetten ter bescherming van bedreigde diersoorten. Het werd veel moeilijker of zelfs onmogelijk om ze uit het wild te halen. De dierentuinen moesten het doen met wat voorradig was. Er kwam behoefte aan inzicht waar bepaalde dieren te vinden waren. Tien jaar geleden besloten de Europese parken nauwer samen te gaan werken. In 1988 werd voor de coördinatie het NOD in het leven geroepen. Wij hebben gecomputeriseerde registratiesystemen opgezet waarin alle gegevens van alle dierentuindieren worden verzameld. We werken samen met circa 200 dierentuinen en aquaria in heel Europa en onderhouden nauwe banden met vele instellingen elders op de wereld.''
Het fokprogramma omvat op het ogenblik 110 verschillende soorten. Diverse ooit bedreigde dieren werden alweer teruggezet in het wild. Hoewel de mate van succes in veel gevallen pas na tientallen jaren kan worden vastgesteld, zijn er al enkele geslaagde projecten. ,,Vaak is het een kwestie van geduld. Wanneer de eerste generatie van een teruggezet dier zich weet te handhaven, zegt dat op zich nog niet zo veel. Pas na de tweede generatie blijkt mislukking of succes. Wat dat betreft is de re-ïntroductie van het gouden-leeuwaapje in Brazilië geslaagd, want die is intussen zonder problemen al aan de derde generatie toe. Bij knaagdieren en antilopen gaat het over het algemeen vrij snel. Ook hoefdieren en roofvogels passen zich meestal gemakkelijk aan. Maar bij langlevende soorten duurt het inzicht veel langer. Bij de zeearend is het effect pas na vijftig jaar duidelijk.''

Kwart seconde

De voorlopige resultaten bij de zeearend zien er trouwens veelbelovend uit. ,,Het dier was vroeger wijdverbreid en kwam ook in Nederland voor. Maar het was nagenoeg verdwenen in het wild en het dreigde ook in dierentuinen uit te sterven'', zegt Brouwer, terwijl hij een dik boek vol statistieken openslaat. ,,Er doen 25 dierentuinen aan dit programma mee. Ze hebben samen 42 mannen, 41 vrouwen en 16 onbekend -- de dieren laten zich niet gemakkelijk sexen. Vijftig paren vormen een goed uitgangspunt voor een succesvol programma. In Ierland, Oostenrijk en Israël is de zeearend intussen alweer losgelaten en op termijn gebeurt dat misschien ook in ons eigen land. Maar het is pas een succes wanneer het dier zich kan handhaven. Het is niet zomaar een bedreigde soort geworden.''
Wat dat betreft baart het voortbestaan van de tijger hem grote zorgen. In India leven nog 3000 à 4000 exemplaren; ruwweg 60 procent van de wereldpopulatie. In Zuidoost-Azië en Rusland is de situatie nog alarmerender. ,,Met de Siberische tijger is het afgelopen wanneer we niet ingrijpen'', zegt Brouwer. ,,Het is geen vijf minuten, maar een kwart seconde voor twaalf; daarna is deze tijger alleen nog in de dierentuin te vinden. Het fokken is niet echt een probleem, maar het terugplaatsen wel. Dat heeft geen zin wanneer het dier meteen wordt doodgeschoten. En dat gebeurt in Siberië. Net als in Afrika met de neushoorn, die door stropers bedreigd zal blijven zolang er magische krachten aan de hoorn worden toegeschreven. Daarom wordt ook gewerkt aan reservepopulaties, die pas zullen worden teruggezet wanneer het sein op veilig staat.''

Modelvliegtuig

,,Waarschijnlijk hoeft het in de toekomst lang niet altijd zo ingewikkeld'', geeft Rietkerk aan. ,,Er wordt onderzocht of het mogelijk is vers bloed in het wild te brengen door tijgervrouwtjes te bevruchten met sperma uit de dierentuin of het inplanten van volledige embryo's. Het jong krijgt dan de beste opvoeding die denkbaar is: moeder weet alles van de natuur.''
Voordat er sprake was van coördinatie zijn er ook wel incidenteel diersoorten voor uitsterven behoed. ,,Dat was in de jaren '60 het geval met de Arabische oryx, een antilopesoort. Aan de grens tussen Saoedi-Arabië en Oman werden er toen nog maar zeventien geteld. Ze werden gevangen en het fokprogramma had succes. Intussen zijn er meer dan duizend, waarvan 300 in dat gebied.''
Sommige soorten zijn echter al zo gedegenereerd dat ze opnieuw 'geprogrammeerd' zouden moeten worden om levensvatbaarheid te garanderen. ,,De Waldrapp-ibis leefde vroeger vooral in West-Europa. Het was een trekvogel, die in de winter de Afrikaanse warmte opzocht. Er leven nog 300 in het wild, in Marokko, maar die zijn het trekken afgeleerd. Ze kunnen zomaar worden weggevaagd; een epidemie of een orkaan is voldoende. Intussen leven er 800 in dierentuinen, gefokt met 'Marokkaanse' exemplaren. Maar die kun je niet zomaar in de Alpen loslaten. Ze blijven daar 's winters rustig zitten en vriezen dan dood. Als we erover zitten te piekeren doemen soms science-fiction-achtige oplossingen op; zoals een modelvliegtuig dat ze als hun leider moeten gaan beschouwen en dat we dan naar Afrika laten vliegen.''
© André Horlings (WUGO)

Terug naar Dutch Courage's Publicaties

Dutch Courage's Sites:
Live!: WORLD WEBCAM MONITOR Hundreds of webcams LIVE!
International: Index | Reference | 'Stop de persen' | History | Life | World | Year 2000 | Predictions | Internet
Nederlands: Nederland | Publicaties | Arnhem Spookstad (Boek)
Weblog: Dutch Courage's Curiousities
Special: Splashdown of MIR | Eclips '99

Zoek naar méér bij DUTCHCOURAGE:
PicoSearch


visitors (Statistics since June 2000) | horlings@chello.nl

View My Guestbook Sign My Guestbook
(Please tell from what site you came)
See who's visiting this page. View Page Stats
See who's visiting this page.

DUTCH COURAGE IS A OF

See GeoCities | Build your OWN website


1