Enerji YatIrImlarI

Avrupa Birligi / Turkiye Karma istisare Komitesi'nin Enerji Raporu:

" Turkiye Yenilenebilir Enerji KaynaklarIna Yonelmeli..."

AB/Turkiye Karma istisare Komitesi'nin hazIrlattIgI enerji konulu raporda, Turkiye'nin en buyuk avantajInIn henuz bakir durumda olan hidrolik potansiyeli oldugun dikkat cekildi. Enerji alanInda iki taraf arasIndaki isbirligi girisimlerine rehber olmasI amacIyla hazIrlatIlan raporda, bazI yIllarIn kurak gecmesine ragmen hidroelektirigin yenilebilir enerji kaynagI oldugu, ancak nehirlerin cogunun kuzeyden guneye dogru akmasInIn, Turkiye'nin Suriye ve Irak gibi komsularInIn cIkarlarInI etkiledigine dikkat cekildi.

[Image]

Raporda ayrIca, yerli tas komuru eksikligi ve enerji santralleri ile evlerde linyit yakIlmasI sonucu, ulkenin bazI yerlerinde ciddi boyutlara varan hava kirliligin bas gosterdigi belirtilerek, temiz komur programI gelistirilmesi gerektigi uzerinde duruldu. Avrupa Birligi Konseyine' de sunulan raporda, enerji ithalatIndaki artIsIda dengeleyebilmek icin hukumetin bir yandan yenilebilir enerji kaynaklarInI arastIrmasI, bir yandan da enerji kullanImInI daha da
etkinlestirmesi gerektigi belirtildi.

istanbul Sanayi OdasI BaskanI Husamettin Kavi' nin baskanI oldugu, AB/Turkiye Karma istisare Komitesi'nin hazIrlattIgI ve Turkiye'nin enerji durumunu ortaya koyan raporda, Turkiye'nin en buyuk avantajInIn henuz bakir durumda olan hidroelektrik potansiyeli olduguna dikkat cekildi. AB/Turkiye Karma istisare Komitesi'nin, enerji alanlarInda iki taraf arasInda isbirligi girisimlerine rehber olmasI amacIyla hazIrladIgI rapor AB Konseyi'ne sunulurken, enerji etkinligi, enerji ile ilgili cevresel konular, ortak arastIrma programlarInIn gelistirilmesi yeni ve yenilebilir enerji kaynaklarI, enerji sektorunde egitim ve enformasyon faaliyetleri gibi konularda iki tarafIn mutlar isbirligine gitmesi gerektigi savunuluyor. BagImsIz DanIsman, isveren Grubu Ekonomik ve Sosyal Komite uyesi Neville Beale ve Turkiye Muhendis ve Mimar OdalarI Birligi (TMMOB) BaskanI Yavuz Onen tarafIndan hazIrlanan raporda, cok zengin ham petrol ve dogal gaz rezervlerine sahip olan Kafkas ve Dogu Ulkelerine yakIn bir cografi konumda olmasIna ragmen, Turkiye'nin bu dogal kaynaklar acIsIndan pek zengin olmadIgIna isaret ediliyor.

Turkiye'nin bu ozelligini AB uyesi pek cok ulke ile paylastIgI ve bu durumun istikrarlI ve guvenilir enerji konusunda AB ile Turkiye arasInda ortak bir cIkar alanI olustugunu ifade den raporda "Bu acIda da Turkiye, Avrupa'ya petrol ve gaz tedarik etmekte olan bazI Kuzey Afrika ulkelerinden farklI konumdadIr.

Ancak Turkiye'nin en buyuk avantajI henuz bakir durumda olan hidroelektrik potansiyelidir. Ote yandan yerli tas komuru eksikligi ve enerji santralleri ile evlerde linyit, yakIlmasI sonucunda, ulkenin bazI yorelerinde ciddi boyutlara varan hava kirliligi basgostermistir" deniliyor. Raporda su noktalarIn altI ciziliyor: "Linyitle calIsan elektrik santralinin dusuk verimliligi ve doga uzerindeki agIr etkileri ve elktrik talebini karsIlamak icin dusuk kaliteli linyit kullanImI gereginden dolayI Turkiye temiz komur program gelistirmelidir. Elektrik agIndaki kayIplarI azaltmak icin de bir program gelistirilebilir. Turkiye nukleer santralin insasIndan once kalifiye personel, lisans, test standartlastIrma kalite yontemi ve ilgili altyapI ihtiyaclarInI karsIlayabilmek icin bir nukleer program gelistirmelidir. Turkiye petrol konusundaki ithalat bagImlIlIgInI azaltmak icin onlemler almalI. Ozellestirme, kamu sektorunun yapIsInI bozulmasInIn ve enerji sektorune yapIlan yatIrImlarIn gecikmesinin nedeni olmamalI. Ozellestirmeye baslamadan once, anayasal ve hukuki sorunlar, kontrat ve fiyatlandIrma konularIndaki sorunlar cozulmeli, tuketici haklarInI korumak ve enerji sektorunun verimliligini arttIrmak icin onlemler alInmalI. Dogalgaz talebindeki artIs gozonunde bulunduruldugunda, ithalat ve tuketim planlamasInIn sorun yaratan temel konular olacagI anlasIlIyor. Turkiye enerji ithalatInI kontrol edilebilir bir duzeyde tutmak icin yenilebilir kaynaklarIn kullanIlmasI ve enerji verimliliginin arttIrIlmasI konularInda daha aktif olmalI.”

Raporda bu konular ayrIntIlI olarak soyle inceleniyor:

Elektrik

Birinci enerji talebinde elektrik sektoru onemli bir unsurdur. Onumuzdeki 15 yIl icinde elektrik talebinin uc katIna cIkacagI tahmin ediliyor. Bu da devletin elektrik uretim ve dagItIm sirketi TEAS’a cok buyuk bir gorev yukluyor ve YiD sistemi adlI benzeri olamayan bir sistemin gelistirilmesinin en onemli nedenidir. Bu siste cercevesinde yabancI ortaklI konsorsiyumlara enerji santrallarInIn yapImInI finanse etme yetkisi veriliyor, bu konsorsiyumlar yatIrImI geri alabilecek kadar bir sure bu santrallarI islettikten sonra, santrallarIn mulkiyetini devlete devrediyor. Bu tur gecici ozellestirmenin amacI belirli anayasal engelleri asmak ve ilk yatIrIm yukunu devletin mali ve doviz kaynaklarIn uzerinden alIyor.

YiD projelerine iliskin sorunlar nedeniyle Enerji BakanlIgI MayIs 1996’da yap-islet-sahip ol projelerini tanImlayan bir kararname yayInladI. Agustos ayInda 12 proje icin ihale acIldI. Bu projelerini her birinin kapasitesi, yakIt turu ve yeri tanImlandI. Muhtelif Avrupa sirketleri konsorsiyum seklinde bu ihaleye katIlacak ve YiD sistemi adlI benzeri olmayan bir sistemin gelistirilmesinin en onemli nedenidir. Bu sistem cercevesinde yabancI ortaklI konsorsiyumlara enerji santrallarInIn yapImInI finanse etme yetkisi veriliyor, bu konsorsiyumlar yatIrImlarInI geri alabilecek kadar bir sure bu santrallarI islettikten sonra, santrallarIn mulkiyetini devlete devrediyor. Bu tur gecici ozellestirmenin amacI belli anayasal engelleri asmak ve ilk yardIm yukunu devletin mali ve doviz kaynaklarInI uzerinden alIyor.

YiD projelerine iliskin sorunlar nedeniyle Enerji BakanlIgI MayIs 1996’da yap-islet-sahip ol projelerini tanImlayan bir kararname yayInladI. Agustos ayIna 12 proje icin ihale acIldI. Bu projelerin her birinin kapasitesi, yakIt turu ve yeri tanImlandI. Muhtelif Avrupa sirketleri konsorsiyum seklinde bu ihalelere katIlacak ve YiD projelerinden ziyade yap-islet-sahip ol turu projelere sahip olacak. Projelerden biri, Turkiye’nin Ege kIyIlarInda izmir bolgesindeki bir tesise tankerlerle ithal edilen likit dogalgaz tedarikine iliskin teklif. Kamu sektorune ait elektrik isletmeleri de ozellikle linyitte calIsan enerji santrallarI yapImInI surdurecek. Marmara Bolgesin’ de yuksek miktarda sulfur iceren linyit kullanan sIvIlastIrIlmIs yataklI bir enerji santrali kurulacak.

Nukleer Enerji

Hic kuskusuz Turkiye’de yeni hidroelektrik enerji santrallarI yapIlacak. Cunku bazI yIllar nispeten kurak gecse bile, bu yenilenebilir bir enerji kaynagI. Ancak nehir sistemlerinin cogu kuzeyden guneye dogru akmakta ve dolayIsIyla Turkiye’nin Suriye ve Irak gibi komsularInIn cIkarlarInI etkilemektedir. Yine yerli uretim linyitin enerji santrallarInda kullanIlmasI sonucunda cevreci kesimler muhalefet olusturdu. Turkiye’nin guneybatI kIyIlarInda bulunan Gokovada’ ki santral, artIk gaz arItma sistemini olmasI nedeniyle ancak dusuk kapasitede calIsabiliyor. Bu nedenle Uzakdogu ve Guneydogu Asya ulkelerinden SONRA Turkiye nukleer enerji konusunda ilk girisimleri planlayan ender ulkelerden biri. 1996 AralIk ayInda TEAS Akdeniz sahilinde Akkuyu2da YiD sistemi ile yapImI surdurulen bir nukleer enerji santralI icin ihale actI.

Petrol

Turkiye’nin ham petrol ihtiyacI buyuk olcude ithalat yoluyla karsIlanIyor. Bugunku birincil enerji tuketimini yuzde 47’sini petrol teskil etmekle birlikte dogalgazIn rekabeti nedeniyle onumuzdeki 15 yIl icinde bu oranIn arIdan az artmasI (yuzde 48) bekleniyor. S. Arabistan yIlda 7 milyon ton petrol vermekte, onu 5 milyon tonla iran izliyor. Gelecekte Turkiye, Azerbaycan, Kazakistan ve eski Sovyetler Birligine mensup Orta Asya cumhuriyetlerinden de petrol ithal etmeyi dusunuyor. izlenecek yol konusunda mutabakata varIldIgI taktirde, AB’ a giden transit petrolden Turkiye onemli bir gelir bir edecek. Kafkasya’dan baslayIp zaten Irak boru hattInIn terminali olan Ceyhan LimanI’na katar bir petrol boru hattInIn dosenmesi kuskusuz Turkiye’nin cIkarIn olacak. Ancak bu projenin onunde iki temel engel bulunuyor. Rusya’nIn Karadeniz’deki Novorossijsk LimanI’nI Kafkas petrolun yukleme terminali olarak muhafaza etmek istenmesi ve ikinci olarak bolgenin barIs ve siyasi istikrardan yoksun olmasI.

Ozellestirme

Diger bazI ulkeler gibi Turkiye2de kamu isletmelerinin ozellestirilmesi konusunda Hazine ve Ozellestirme Kurulu’nu denetiminde bir politika benimsendi. Ozellestirilmesi dusunulen isletmelerin cogu yIllardIr kamunun kaynaklarInIn eritip tuketti. Gecen yol donemin BasbakanI Erbakan enerji sektorunde yapIlacak ozellestirmeden, 7 milyar dolarI enerji santrallarInIn kiralanmasIndan 3 milyar dolarI da tamamlanmIs enerji santrallarInIn ozel sektore devredilmesinden olmak uzere 10 milyar dolar gelir beklendigi acIklandI. Ancak ileri surulen anayasal ve hukuksal itirazlar dikkate alIndIgInda, bu hedefin asIrI abartIlI oldugu goruluyor.

Komur

Turkiye’nin bunda boyle de yerli uretim dusuk kaliteli linyit komurunu yakIt olarak kullanmaya devam edecegi ve onumuzdeki 15 yIl icinde uretimin iki katIndan daha fazla artacagI anlasIlIyor. Bununla beraber aynI surec icinde taskomuru ithalatIna da yaklasIl 7 misli artmasI bekleniyor.

Dogalgaz

Cogu AB Ulkelerinde oldugu gibi hem enerji santrallarIna yakIt olarak hem de evlerde ve sanayide IsItma amaclI olarak dogalgaz kullanImI giderek yaygInlasIyor. Onumuzdeki 15 yIl zarfInda talebin 3 katIna cIkmasI bekleniyor. BOTAS bugun 1 numaralI tedarikci durumundaki Rusaya’dan ilave ithalat yapIlmasI konusunda sIkI bir pazarlIk yurutuyor. KIsa bir sure once MIsIr ve iran ile de anlasmalar yapIldI ve iran ozellikle Turkmenistan olmak uzere Orta Asya dogalgazInI Turkiye’de calIsan yolun esas bolumunu olusturabilir. AyrIca Basra Korfezinden Katar, Cezayir ve Nijerya’dan da dolalgaz tedariki yapIlacak.

Yenilebilir Enerji

HIzlI bir ekonomik kalkInma surecinden gecen diger ulkeler gibi Turkiye’nin de enerji talebi yerli kaynaklarIn yetersizligine ragmen hIzla artIyor. Enerji ithalatIndaki artIsI dengeleyebilmek icin hukumet bir yandan yenilebilir enerji kaynaklarInI arastIrmalI, bir yandan da enerji kullanImInI daha da etkinlestirmeli.

Enerji isbirligi

AB ile Turkiye arasInda tesis edilecek isbirligi su hususlar uzerinde yogunlasmalI:Enerji etkinligi, enerji ile ilgili cevresel konular, ortak arastIrma programlarInIn gelistirilmesi, yeni ve yenilebilir enerji kaynaklarI, enerji sektorunde egitim ve enformasyon faaliyetleri.

Butun bu konular Barcelona Deklarasyonu bildirimlerinde ve buna iliskin Avrupa- Akdeniz isbirligi belgelerinde yer alIyor.

Dunya Gazetesi
17 Temmuz 1997

This page hosted by Get your own Free Homepage