UNIX - Pengguna Akhir

[ Isi Kandungan | Akaun Unix | Kenali Sistem Anda ]

Unix - Pengguna Akhir
oleh Nur Shazlina Radzi

Masuk/Keluar Sistem - login, logout, exit
Maklumat Pengguna - finger, id, who
Menukar Kata Laluan - passwd, yppasswd, nispasswd
Memilih Kata Laluan
Menukar Nama Pengguna - chfn
Menukar Shell Pengguna - chsh

Sebagai permulaan, setiap pengguna perlu memiliki akaun Unix sendiri. Pentadbir sistem di tempat anda akan memberi Akaun Pengguna (username) dan Kata Laluan (password) atau anda sendiri perlu memohon daripada mereka. Bagi pengguna yang berjaya menyediakan sistem pengoperasian Linux, anda sudahpun mempunyai akaun Unix anda sendiri iaitu root. Walau bagaimanapun anda digalakkan untuk membuat satu akaun atau user baru bagi melakukan kerja-kerja biasa. Gunakan user root hanya apabila anda perlu lakukan arahan-arahan yang tidak boleh dilakukan oleh user biasa.

Setiap pengguna akan diberi ruang storan sebagai tempat untuk menyimpan fail-fail bagi kegunaan sendiri. Ruang storan ini dikenali sebagai Home Directory. Sebagai contoh, bagi pengguna nsr, home directorynya ialah /home/nsr. Semua fail pengguna tersebut disimpan di dalam direktori berkenaan. Pengguna-pengguna lain tidak boleh mencapai atau menggunakan direktori tersebut melainkan mereka mempunyai mod keizinan (permission mode) untuk berbuat demikian. Ia adalah sebahagian daripada ciri-ciri keselamatan dalam Unix.

Masuk/Keluar Sistem - login, logout, exit

Gunakan username dan password yang diperolehi untuk masuk ke dalam sistem. Bagi sistem yang berasaskan aksara (character based), skrinnya mungkin seperti di bawah:-


  Console login:

Isi username kemudian tekan [Enter]. Prompt untuk mengisi kata laluan (password) akan dipaparkan.

 
  Console login: nsr
  Password:

Isi kata laluan anda dan tekan kunci [Enter]. Apa yang ditaip tidak dipaparkan atas sebab-sebab keselamatan.


 Console login: nsr
 Password: 
 Login incorrect

Mesej di atas (Login incorrect) akan dikeluarkan jika username atau kata laluan yang dimasukkan tidak wujud/betul. Isi semula.


 Console login: nsr
 Password: 
 
 HP-UX uxserv B.10.20 E 9000/898 1667613371 8-user license 
 You have mail.
 %

Jika username dan kata laluan yang dimasukkan betul, mesej dari sistem akan dipaparkan. Mesej yang dipaparkan biasanya di ambil dari fail /etc/motd. MOTD adalah singkatan kepada Message Of The Day. Bagi contoh di atas, mesej "HP-UX uxserv B.10.20 E 9000/898 1667613371 8-user license" sebenarnya adalah output dari arahan uname -a yang diletakkan dalam fail /etc/motd.

Selepas mesej tersebut, sistem akan beritahu sama ada terdapat e-mail baru atau tidak sejak kali terakhir anda masuk ke dalam sistem. Kemudian prompt Unix (%, $ atau #) akan dipaparkan menandakan bahawa sistem sudah bersedia untuk menerima sebarang input (arahan Unix) dari pengguna. Bagi contoh di atas, prompt Unix ialah %.

Untuk keluar dari sistem, gunakan arahan logout atau exit. Sesetengah shell tidak memahami arahan logout. Jika ini berlaku, gunakan arahan exit. Pada kebanyakan sistem Unix, anda boleh keluar dari sistem hanya dengan menekan kunci [CTRL] dan [D] serentak (Ctrl-D).

Maklumat Pengguna - finger, id, who

Maklumat seseorang pengguna boleh di dapati dengan menggunakan arahan finger. Contohnya:-


 % finger nsr     
 Login name: nsr 		 	 In real life: Nur Shazlina Radzi
 Directory: /home/nsr           Shell: /bin/csh
 On since Jan 22 11:34:30 on pts/4 from fzr-01
 27 minutes Idle Time
 Mail last read Wed Jan 17 14:19:34 1996
 No Plan.
 %                

 Nota:
 Anda tidak perlu taip %. Ia adalah prompt bagi shell C (C shell).
 Bagi sesetengah sistem anda perlu gunakan optionl untuk dapatkan output seperti di atas.
 Contoh:-

 finger -l nsr

Dari output yang diperolehi kita dapat beberapa maklumat seperti berikut:-

Akaun Pengguna	: nsr
Nama Pengguna	: Nur Shazlina Radzi
Direktori Pengguna	: /home/nsr
Penterjemah Arahan Unix	: /bin/csh

Kita boleh lihat Shell atau penterjemah arahan Unix yang digunakan ialah C Shell (/bin/csh). Anda boleh gunakan Shell lain seperti Bourne Shell (/bin/sh) dan Korn Shell (/bin/ksh). Walau bagaimanapun penulis hanya ingin beri tumpuan kepada penggunaan C Shell sahaja. Anda tidak perlu risau kerana kebanyakan arahan Unix adalah hampir sama bagi kesemua Shell ini. Hanya terdapat beberapa arahan tambahan atau ciri-ciri tertentu yang berbeza. Contohnya bagi penggunaan arahan alias dan history. Ini akan diterangkan kemudian.

Shell default bagi pengguna Linux ialah bash. Fungsi Shell hampir sama seperti command.com dalam DOS. C Shell menggunakan simbol % sebagai prompt manakala Bourne dan Korn Shell menggunakan simbol $. Prompt # biasanya dipaparkan jika anda masuk menggunakan akaun root. Selain dari finger, arahan id dan who juga boleh digunakan. Sila cuba arahan di bawah:-


 % id
 uid=101(nsr) gid=100(users)              

 % who am i
 nsr    	          pts/6     Jun 4 21:36      (172.21.84.2)

 % who
 root    console     Jun  1 08:23    (:0)
 root    pts/1       Jun  1 08:24    (:0.0)
 root    pts/2       Jun  1 08:26    (:0.0)
 mazlina pts/3       Jun  3 23:23    (stud25)
 suzila  pts/4       Jun  4 08:18    (stud18)
 nsr     pts/5       Jun  4 21:36    (172.21.84.2)
 fauzi   pts/6       Jun  4 11:31    (saturn)
 fauzi   pts/7       Jun  1 14:19    (saturn)
 root    pts/8       Jun  1 14:21    (:0.0)

Arahan id akan paparkan uid (user id) anda iaitu 101 seperti contoh di atas. Akaun anda termasuk dalam kumpulan (group) users yang mempunyai gid (group id) 100. Setiap pengguna mempunyai akaun (nsr) dan uid (101) yang berbeza. Pernah terjadi kesilapan di mana dua akaun mempunyai uid yang sama. Unix benarkan ini berlaku tetapi timbul masalah pula di mana e-mel yang dihantar kepada pengguna A kadangkala masuk ke peti surat (mailbox) pengguna B. Ini terjadi kerana kedua-dua pengguna A dan B mempunyai uid yang sama. Untuk mengelakkan perkara tersebut berlaku, pentadbir sistem mesti menggunakan akaun dan uid yang berlainan bagi setiap pengguna.

Arahan who akan paparkan akaun anda diikuti dengan tty, tarikh dan masa anda masuk sistem serta nama komputer yang anda sedang gunakan. Setiap pengguna akan diberi tty yang berlainan bagi setiap sesi terminal. Ini biasa berlaku pada pengguna tetingkap X (X windows). Setiap kali anda buka tetingkap terminal baru, setiap kali itulah anda mendapat tty baru. Contoh tty adalah seperti console dan pts/1. Tty console diberi jika anda masuk ke dalam sistem melalui sistem itu sendiri dan bukan dari sistem lain.

Dari contoh yang diberikan, kita lihat pengguna mazlina, suzila, nsr dan fauzi masuk ke sistem ini melalui sistem komputer lain. Nama komputer yang nsr gunakan tidak didaftar dalam sistem ini. Oleh itu anda hanya dapat melihat alamat IP (IP address) komputer tersebut sahaja iaitu 172.21.84.2. Nama :0 atau :0.0 sebenarnya merujuk kepada sistem itu sendiri.

Menukar Kata Laluan - passwd, yppasswd, nispasswd

Bagi tujuan keselamatan, anda boleh menukar kata laluan (password) anda pada bila-bila masa. Arahan untuk menukar kata laluan bergantung kepada servis yang digunakan dalam sistem anda. Terdapat tiga jenis servis dalam sistem Unix iaitu:-

None (files)
NIS (nis)
NIS+ (nisplus)

Gunakan arahan passwd bagi servis None, yppasswd bagi NIS dan nispasswd bagi servis NIS+. Cuba gunakan dulu arahan passwd. Bagi sistem operasi SunOS, untuk mengetahui servis apa yang digunakan, sila taip arahan berikut pada prompt iaitu dengan melihat 3 baris teratas fail nsswitch.conf yang terletak dalam direktori /etc :-


 % head -3 /etc/nsswitch.conf
 #
 # /etc/nsswitch.nisplus:
 #

Dari output di atas, sistem ini menggunakan servis nisplus (/etc/nsswitch.nisplus). Oleh itu gunakan arahan nispasswd untuk menukar password. Dalam sistem operasi Linux, anda boleh cuba cari baris yang bermula perkataan passwd: dengan menggunakan arahan grep:-


 % grep passwd /etc/nsswitch.conf
 passwd:     files nisplus nis

Dari output di atas, kita dapati bahawa passwd menggunakan servis files. Jika servis files tiada, barulah ia akan gunakan servis nisplus dan diikuti dengan nis. Oleh itu arahan untuk menukar kata laluan ialah passwd. Sekiranya anda tidak pasti atau menghadapi sebarang masalah, sila rujuk kepada Pentadbir Sistem di tempat anda. Secara umumnya kebanyakan Unix menggunakan arahan passwd untuk menukar kata laluan sekalipun ia menggunakan servis NIS (nis) atau NIS+ (nisplus).

Memilih Kata Laluan

Anda tidak digalakkan menggunakan kata laluan yang sama dengan akaun (username) anda sendiri. Misalnya bagi akaun nsr, elakkan daripada menggunakan kata laluan nsr. Kata laluan anda boleh terdiri dari gabungan aksara a-z, A-Z,0-9,!,@,# dan aksara-aksara lain. Panjangnya pula ialah sehingga 8 aksara. Anda boleh mempunyai kata laluan yang melebihi 8 aksara tetapi sistem hanya akan mengambil 8 aksara pertama bagi tujuan enkripsi (encryption). Sebaik-baiknya gabungkan abjad dan aksara numerik. Contoh kata laluan yang dianggap baik adalah seperti berikut:-

Hai4U2C
NowUCIC6
Fire+Api
BakaqApi1
TzmNsr7

Jangan sekali-kali gunakan kata laluan yang boleh didapati daripada kamus, nama anda, nama komputer, singkatan nama anda dan sebagainya. Contoh-contoh kata laluan yang tidak selamat adalah seperti di bawah:-

nsr1      (nombor 1 selepas akaun pengguna)       
nsr123    (nombor 123 selepas akaun pengguna)  
123fauzi  (nombor 123 sebelum akaun pengguna)
nmf12     (nombor 12 selepas singkatan nur mazlina fauzy)
abc123    (nombor 123 susunan abjad abc)
qwerty    (susunan kunci pada papan kunci)
wysiwyg   (singkatan what you see is what you get)

Cuba gunakan sepenuhnya 8 aksara dan gabungkan huruf kecil, huruf besar, aksara istimewa (e.g !,@,#) dan sebagainya. Dalam Unix huruf A dan a dianggap berbeza. Walau bagaimanapun terdapat aksara-aksara yang tidak boleh digunakan seperti aksara kawalan (Control Character) seperti Ctrl-C, Ctrl-A dan sebagainya.

Menukar Nama Pengguna - chfn

Pengguna boleh menukar maklumat finger mereka dengan menggunakan arahan chfn. Andaikan anda hendak mengubah nama NSR kepada Nur Shazlina Radzi, sila ikut contoh di bawah yang dilakukan dalam sistem operasi Linux Redhat 5.1:-


 % chfn
 Changing finger information for nsr.
 Password: 
 Name [NSR]: Nur Shazlina Radzi 
 Office []: 
 Office Phone []: 
 Home Phone []: 

 Finger information changed.
 % finger
 Login     Name                Tty  Idle  Login Time   Office     Office Phone
 nsr       Nur Shazlina Radzi   1         Dec 26 20:23

 Nota:
 Sewaktu melakukan arahan chfn, isi kata laluan anda. Sesetengah versi
 Unix tidak meminta kata laluan. Maklumat yang ada dalam bracket 
 merupakan maklumat semasa. Taip maklumat baru jika anda hendak tukar yang lama.
 Tekan [Enter] jika anda tidak mahu mengubah apa-apa.

Menukar Shell Pengguna - chsh

Anda boleh mengubah shell anda kepada shell lain dengan menggunakan arahan chsh. Di bawah ialah cara menukar Shell Bourne kepada Shell C:-


 % chsh
 Changing shell for nsr.
 Password: 
 New shell [/bin/sh]: /bin/csh
 Shell changed.

[Isi Kandungan]