*ภาควิชาชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น
** ศูนย์อนามัยสิ่งแวดล้อม เขต 6 กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข
*** ภาควิชาวิทยาศาสตร์สุขาภิบาล คณะสาธารณสุขศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น
บทคัดย่อ ดัชนีชีวภาพสำหรับจัดจำแนก คุณภาพน้ำทางชีวภาพในลุ่มน้ำพอง ได้ถูกกำหนดขึ้นจาก การให้คะแนนแก่สัตว์ตามความทนทานต่อมลภาวะสารอินทรีย ์ และการพิจารณาสัดส่วนของ กลุ่มสัตว์ในโครงสร้างชุมชน สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังหน้าดิน ตามการกระจายในบริเวณที่มีการปนเปื้อนของ สารอินทรีย์ระดับที่แตกต่างกันในแม่น้ำพอง
Abstract The Biotic Indice using benthic macroinvertebrate was developed for biological classification of water quality in the Pong catchment. The Indice was derived from scoring system based on tolerance values of any macroinvertebrates related to varied organic pollution. Community structure measured as proportional distribution of benthic organism in relation to different levels of organic pollution was also determined.
บทนำ
จากผลการวิจัยที่พบว่า เฉพาะวิธีการเก็บตัวอย่างเชิงปริมาณ (quantitative) และ ค่าคะแนนระบบ BMWP (Biological Monitoring Working Party) ของ สหราชอาณาจักรเท่านั้น ที่มีแนวโน้มว่า อาจสามารถ นำมาใช้กับข้อมูลของสัตว์ ในลุ่มน้ำพองได้ (Sangpradub et al., 1997) นอกจากนี้ ยังพบว่าโครงสร้างชุมชนของสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังหน้าดิน มีความสัมพันธ์อย่างมาก กับการเปลี่ยนแปลงคุณภาพสิ่งแวดล้อม ในลุ่มน้ำพอง (Sangpradub et al., 1996) การศึกษาครั้งนี้ มีวัตถุประสงค์ที่จะจัดจำแนกคุณภาพน้ำ ในลุ่มน้ำพองด้วยข้อมูลด้านชีวภาพ โดย (1) ใช้ระบบค่าคะแนน และ (2) ดูโครงสร้างชุมชนสัตว์วิธีการศึกษา
1. ระบบค่าคะแนน
จากค่าคะแนน BMWP (Armetage et al., 1983) ทดสอบ ค่าคะแนนระบบ BMWP/ASPT กับข้อมูลสัตว ์ในลำน้ำพองเดือนกุมภาพันธ์ 2539 ที่เก็บด้วยวิธีเชิงปริมาณ เปรียบเทียบกับการจัดกลุ่มสถานี ด้วยข้อมูลคุณภาพน้ำซึ่งสามารถจัดแบ่งได้ 3 กลุ่มสถานี และจำนวนวงศ์ของสัตว์ (taxa richness) ในเดือนเดียวกัน (Sangpradub et al., 1996) เพื่อ (1) ดูความสอดคล้องของ ผลการวิเคราะห์ข้อมูลด้วยวิธีการที่แตกต่างกัน (2) ดูความเหมาะสมของค่าคะแนนของ BMWP/ASPT กับสัตว์แต่ละวงศ์ในลำน้ำพอง และพิจารณาระดับดัชนีของค่าคะแนนนี้เพื่อนำมาใช้ในการจัดจำแนกคุณภาพน้ำทางชีววิทยา 2. การพิจารณาโครงสร้างชุมชนสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังหน้าดิน
จากผลการจัดกลุ่มสถานี ด้วยข้อมูลชีวภาพแต่ละครั้งของการเก็บตัวอย่าง พบว่า คุณภาพทางเคมีฟิสิกส์ของน้ำในแต่ละกลุ่มสถานี แตกต่างกัน (Sangpradub et al., 1996) สามารถ แบ่งกลุ่มสถานีได้มากที่สุดเป็น 5 กลุ่ม ซึ่งอาจกล่าวได้ว่า แบ่งคุณภาพน้ำได้ 5 ระดับเช่นกัน ในแต่ละกลุ่มสถานี พบชนิดสัตว์และจำนวนสัตว์แต่ละชนิดแตกต่างกัน ซึ่งแบ่งได้เป็น 5 กลุ่มใหญ่ ดังนี้คือ
กลุ่มที่1
ประกอบด้วยสัตว์ที่พบมากในบริเวณลำธารต้นน้ำที่ไม่ถูกรบกวน ได้แก่ ตัวอ่อนแมลงสโตนฟลาย (Plecoptera) ตัวอ่อนแมลงชีปะขาววงศ์ Heptageniidae และวงศ์ Tricorythidae ตัวอ่อนของแมลงหนอนปลอกน้ำที่มีปลอก (cased caddis) ทุกวงศ์ ยกเว้นแมลงหนอนปลอกน้ำเข็ม (Leptoceridae) ตัวอ่อนแมลงช้างปีกใสวงศ์ Corydalidae
กลุ่มที่2
ประกอบด้วยสัตว์ที่พบมากในบริเวณลำธารต้นน้ำที่ถูกรบกวน ได้แก่ ตัวอ่อนของแมลงชีปะขาวหัวเหลี่ยม (Leptophlebiidae) ตัวอ่อนของแมลงหนอนปลอกน้ำที่ไม่มีปลอก (caseless caddis) ทุกวงศ์ ยกเว้นแมลงหนอนปลอกน้ำขาสั้น (Ecnomidae) และแมลงหนอนปลอกน้ำขาใบพาย (Dipseudopsidae) และตัวอ่อนแมลงช้างปีกใสวงศ์ Sialidae ด้วงสี่ตา (Gyrinidae) ตัวอ่อนเหรียญน้ำ (Psephenidae) ตัวอ่อนแมลงปอในวงศ์ Cordulegastridae Gomphidae และ Micromiidae ตัวอ่อนริ้นดำ (Simuliidae) และตัวอ่อนแมลงวันแมงมุม (Tipulidae)
กลุ่มที่3
ประกอบด้วยสัตว์ที่พบมากในบริเวณที่มีการปนเปื้อนของสารอินทรีย์ ได้แก่ตัวอ่อนของแมลงชีปะขาวเข็ม (Baetidae) ตัวอ่อนของแมลงหนอนปลอกน้ำเข็ม (Leptoceridae) และตัวอ่อนแมลงหนอนปลอกน้ำรังไหม (Hydropsychidae) ด้วงน้ำไหล (Elmidae) ตัวอ่อนแมลงปอบ้าน (Libellulidae) กุ้ง (Palaemonidae) และหอยขม (Viviparidae)
กลุ่มที่4
ประกอบด้วยสัตว์ที่พบมาก ในบริเวณที่มีการปนเปื้อนของสารอินทรีย์ค่อนข้างมาก ได้แก่ ตัวอ่อนแมลงชีปะขาวกระโปรง (Caenidae) ตัวอ่อนของแมลงหนอนปลอกน้ำขาสั้น และตัวอ่อนแมลงหนอนปลอกน้ำขาใบพาย
กลุ่มที่5
ประกอบด้วยสัตว์ที่พบมากในบริเวณที่มีการปนเปื้อนของสารอินทรีย์สูงมาก และ/ หรือ มีค่าการนำไฟฟ้าสูงอันเนื่องมาจาก การละลายของหินเกลือในธรรมชาติ ได้แก่ หนอนแดง (Chironomidae) ตัวอ่อนริ้นน้ำกร่อย (Chaoboridae) ตัวอ่อนริ้นเข็ม (Ceratopogonidae) และไส้เดือนน้ำจืด (Oligochaeta)
พิจารณาสัดส่วนของสัตว์แต่ละกลุ่ม โดยคิดเป็นจำนวนมาก ค่อนข้างมาก ปานกลาง น้อย และน้อยมาก ใน 5 กลุ่มสถานี ดังตารางที่ 4 ทดสอบสัดส่วนของกลุ่มสัตว์ดังกล่าวนี้ กับโครงสร้างชุมชนสัตว์ในลุ่มน้ำพองและลำธารอื่นๆ เพื่อดูความเป็นไปได้ของ การนำสัดส่วนสัตว์ในโครงสร้างชุมชนมาใช้ในการจัดจำแนกคุณภาพน้ำNext Page
Prev 5 | Previous | Next | Next 5 | Random | List | join Wetlab Ring, click here!
Copyright (C) 1999 WetLab : Freshwater Biomonitoring Staff!!