TruyŒn KiŠu

1. Træm næm trong cõi ngÜ©i ta,
Ch» tài ch» mŒnh khéo là ghét nhau.
Träi qua m¶t cu¶c b‹ dâu,
Nh»ng ÇiŠu trông thÃy mà Çau ǧn lòng.
5. Lå gì bÌ s¡c tÜ phong,
Tr©i xanh quen thói má hÒng Çánh ghen.
Cäo thÖm lÀn giª trܧc Çèn,
Phong tình có løc còn truyŠn sº xanh.
R¢ng næm Gia Tïnh triŠu Minh,
10. BÓn phÜÖng ph£ng l¥ng, hai kinh v»ng vàng.
Có nhà viên ngoåi h† VÜÖng,
Gia tÜ nghï cÛng thÜ©ng thÜ©ng b¿c trung.
M¶t trai con thÙ rÓt lòng,
VÜÖng Quan là ch», nÓi dòng nho gia.
15. ñÀu lòng hai ä tÓ nga,
Thúy KiŠu là chÎ, em là Thúy Vân.
Mai cÓt cách, tuy‰t tinh thÀn,
M¶t ngÜ©i m¶t vÈ, mÜ©i phân vËn mÜ©i.
Vân xem trang tr†ng khác v©i,
20. Khuôn træng ÇÀy Ç¥n, nét ngài nª nang.
Hoa cÜ©i ng†c thÓt Çoan trang,
Mây thua nܧc tóc, tuy‰t nhÜ©ng màu da.
KiŠu càng s¡c säo, m¥n mà,
So bŠ tài, s¡c, låi là phÀn hÖn.
25. Làn thu thûy, nét xuân sÖn,
Hoa ghen thua th¡m, liÍu h©n kém xanh.
M¶t, hai nghiêng nܧc nghiêng thành,
S¡c Çành Çòi m¶t, tài Çành h†a hai.
Thông minh vÓn s¤n tÜ tr©i,
30. Pha nghŠ thi h†a, Çû mùi ca ngâm.
Cung thÜÖng làu bÆc ngÛ âm,
NghŠ riêng æn ÇÙt HÒ cÀm m¶t trÜÖng.
Khúc nhà tay l¿a nên chÜÖng,
M¶t thiên båc mŒnh, låi càng não nhân.
35. Phong lÜu rÃt m¿c hÒng quÀn,
Xuân xanh sÃp xÌ t§i tuÀn cÆp kê.
Êm ÇŠm trܧng rû màn che,
TÜ©ng Çông ong bܧm Çi vŠ m¥c ai.
Ngày xuân con én ÇÜa thoi,
40. ThiŠu quang chín chøc Çã ngoài sáu mÜÖi.
CÕ non xanh tÆn chân tr©i,
Cành lê tr¡ng Çi‹m m¶t vài bông hoa.
Thanh minh trong ti‰t tháng ba,
LÍ là täo m¶, h¶i là ñåp Thanh.
45. GÀn xa nô nÙc y‰n anh,
ChÎ em s¡m sºa b¶ hành chÖi xuân.
DÆp dìu tài tº, giai nhân,
Ng¿a xe nhÜ nܧc áo quÀn nhÜ nêm.
Ng°n ngang gò ÇÓng kéo lên,
50. Thoi vàng vó r¡c tro tiŠn giÃy bay.
Tà tà bóng ngä vŠ tây,
ChÎ em thÖ thÄn dan tay ra vŠ.
Bܧc dÀn theo ng†n ti‹u khê,
LÀn xem phong cänh có bŠ thanh thanh.
55. Nao nao dòng nܧc uÓn quanh,
DÎp cÀu nho nhÕ cuÓi ghŠnh b¡c ngang.
Sè sè nÃm ÇÃt bên Çàng,
Dàu dàu ng†n cÕ nºa vàng nºa xanh.
R¢ng: "Sao trong ti‰t thanh minh,
60. "Mà Çây hÜÖng khói v¡ng tanh th‰ mà?"
VÜÖng Quan m§i dÅn gÀn xa:
"ñåm Tiên nàng Ãy xÜa là ca nhi.
"N°i danh tài s¡c m¶t thì,
"Xôn xao ngoài cºa hi‰m gì y‰n anh.
65. "Ki‰p hÒng nhan có mong manh,
"Nºa chØng xuân tho¡t gãy cành thiên hÜÖng.
"Có ngÜ©i khách ª viÍn phÜÖng,
"Xa nghe cÛng nÙc ti‰ng nàng tìm chÖi.
"ThuyŠn tình vØa ghé t§i nÖi,
70. "Thì Çà trâm gÅy bình rÖi bao gi©.
"BuÒng không lånh ng¡t nhÜ t©,
"DÃu xe ng¿a Çã rêu l© m© xanh.
"Khóc than khôn xi‰t s¿ tình,
"Khéo vô duyên Ãy là mình v§i ta.
75. "ñã không duyên trܧc chæng mà,
"Thì chi chút ܧc g†i là duyên sau.
"S¡m xanh n‰p tº xe châu,
"Vùi nông m¶t nÃm m¥c dÀu cÕ hoa.
"Träi bao thÕ l¥n ác tà,
80. "ƒy mÒ vô chû ai mà vi‰ng thæm!"
Lòng Çâu s¤n mÓi thÜÖng tâm,
Tho¡t nghe KiŠu Çã ÇÀm ÇÀm châu sa.
"ñau ǧn thay phÆn Çàn bà!
"L©i r¢ng båc mŒnh cÛng là l©i chung.
85. "PhÛ phàng chi bÃy hoá công,
"Ngày xanh mòn mÕi má hÒng phôi pha.
"SÓng làm v® kh¡p ngÜ©i ta,
"Khéo thay thác xuÓng làm ma không chÒng.
"Nào ngÜ©i phÜ®ng chå loan chung,
90. "Nào ngÜ©i tích løc tham hÒng là ai ?
"ñã không kÈ Çoái ngÜ©i hoài,
"S¤n Çây ta ki‰m m¶t vài nén hÜÖng.
"G†i là g¥p g« gi»a ÇÜ©ng,
"H†a là ngÜ©i dܧi suÓi vàng bi‰t cho."
95. LÀm rÀm khÃn khÙa nhÕ to,
Søp ngÒi vài gÆt trܧc mÒ bܧc ra.
M¶t vùng cÕ áy bóng tà,
Gió hiu hiu th°i m¶t vài bông lau.
Rút trâm s¤n gi¡t mái ÇÀu,
100. Våch da cây vÎnh bÓn câu ba vÀn.

Chú thích

• træm næm: tØ Trang Tº nhân sinh thÜ®ng th† bách niên. NgÜ©i ta sÓng 100 næm g†i là thÜ®ng th†; š cä câu "Çåi phàm trong cõi ngÜ©i ta" hay là "xÜa nay trong cõi ngÜ©i ta". Ca dao ta cÛng có câu:
  Træm næm lòng g¡n då ghi,
  
  Nào ai thay nút Ç°i khuy cÛng ÇØng...

  ---

• b‹ dâu: tích trong ThÀn Tiên TruyŒn. Ma Cô bäo VÜÖng PhÜÖng Bình: "Ta Çã ba lÀn thÃy b‹ khÖi bi‰n thành ru¶ng dâu". Ý nói nh»ng thæng trÀm trong cu¶c sÓng con ngÜ©i.

  ---

• bÌ s¡c tÜ phong: kém ÇÜ©ng này thì låi hÖn ÇÜ©ng n† -- có tài thì kém mŒnh, có nhan s¡c thì bÎ tåo hóa ghét ghen.

  ---

• Cäo thÖm: tÙc pho sách thÖm. ñi‹n tích tØ Liêu Trai Chí DÎ ! VÜÖng NgÜ DuÖng muÓn mua cäo này v§i giá m¶t træm ngàn.

  ---

• Phong tình có løc: có cái bän truyŒn phong tình. Các bän Nôm ÇŠu chép "có". PhÀn l§n các bän quÓc ng» thì chép "c°".

  ---

• sº xanh: tØ ch» thanh sº vì th©i xÜa ngÜ©i ta thÜ©ng chép sº vào mänh tre xanh. ThÜ cûa LÜÖng Giang Yêm gºi vua Ki‰n Bình câu khäi Çan sách, tÎnh ÇÒ thanh sº -- ÇŠu mª sách ÇÕ, ÇŠu chép sº xanh.

  ---

• Gia Tïnh: Vua thÙ 11 nhà Minh là Th‰ Tông Ç¥t niên hiŒu là Gia Tïnh.

  ---

• hai kinh: Nhà Minh có hai kinh Çô: Nam Kinh (Kim Læng) và B¡c Kinh (ThuÆn Thiên).

  ---

• viên ngoåi: trܪng giä.

  ---

• nghï: cho là, ܧc chØng. Bän Bùi K› - TrÀn Tr†ng Kim chép là "nghÌ" và chú thích là ti‰ng ÇÎa phÜÖng, có nghïa: va, ông Ãy. Bän Chiêm Vân ThÎ - Lê Månh Liêu chép là "xem".

  ---

• tÓ nga: ngÜ©i con gái ÇËp. Tích La Công ViÍn dÅn ñÜ©ng Minh Hoàng lên cºa khuy‰t thành Chí ñåi. NÖi Çó có bäng ÇŠ Phû Quäng Hàn Thanh HÜ, bên dܧi có vài chøc cô tÓ nga múa hát.

  ---

• mai cÓt cách, tuy‰t tinh thÀn: LÃy tØ l©i chú trong Quäng S¿ Loåi: mai dï vÆn th¡ng, dï cách cao -- cây mai th¡ng vŠ vÆn, cao vŠ cách. ñÜ©ng thi: H»u mai vô tuy‰t bÃt tinh thÀn -- có hoa mai mà g¥p tr©i không có tuy‰t thì cÛng ch£ng có tinh thÀn. Cä câu muÓn nói "nhÎ KiŠu" cÓt cách thì thanh lÎch nhÜ cây mai, còn tâm hÒn thì tr¡ng trong nhÜ tuy‰t.

  ---

• khuôn træng: thÖ ñ‡ Møc
  Ng†c chÃt tùy nguyŒt mãn
  diŒn thái trøc vân thÜ

  -- ChÃt ng†c ÇÀy Ç¥n nhÜ m¥t træng tròn, vÈ tÜÖi nhÜ áng mây lÖ lºng. Thanh Tâm Tài Nhân cÛng tä: Thúy KiŠu dong nhÜ thu nguyŒt.

  ---

• nét ngài: lông mày nhÜ con t¢m n¢m ngang.

  ---

• hoa cÜ©i ng†c thÓt: tØ ñông Châu LiŒt QuÓc: TŠ Væn KhÜÖng måo mÏ, t› hoa hoa giäi ng», t› ng†c ng†c sinh hÜÖng -- nàng Væn KhÜÖng nܧc TŠ hình dung ÇËp Çë, n‰u Çem so v§i hoa thì nhÜ là hoa bi‰t nói, n‰u Çem so v§i ng†c thì nhÜ là ng†c toát hÜÖng thÖm. Vua ñÜ©ng Minh Hoàng khi thܪng ngoån hoa sen tr¡ng cÛng có nói v§i tä h»u: khªi cÆp ngã giäi ng» hoa -- Hoa sen kia há sánh kÎp v§i bông hoa bi‰t nói cûa ta Çây (š chÌ DÜÖng Quš Phi).

  ---

• mây thua nܧc tóc: Çi‹n cÓ tØ TrÜ©ng HÆn Ca cûa Båch CÜ DÎ, vân mÃn, tuy‰t phu -- DÜÖng Quš Phi tóc nhÜ mây, da nhÜ tuy‰t.

  ---

• thu thûy, xuân sÖn: trong truyŒn Tây SÜÖng -- "Tha v†ng xuyên liÍu doanh doanh thu thûy, túc t°n liÍu Çåm Çåm xuân sÖn -- ngÜ©i Ãy trông mong mòn mÕi cä nܧc mùa thu ÇÀy ÇÀy, buÒn bã héo cä núi mùa xuân nhàn nhåt.

  ---

• nghiêng nܧc nghiêng thành: Çi‹n tích lÃy tØ bài ca cûa Lš Diên Niên Ç©i Hán:
  B¡c phÜÖng h»u giai nhân
  TuyŒt th‰ nhi Ƕc lÆp
  NhÃt cÓ khuynh nhân thành,
  Tái cÓ khuynh nhân quÓc...
  

  (PhÜÖng b¡c có ngÜ©i con gái ÇËp, ÇËp nhÃt Ç©i mà còn ª m¶t mình, quay ÇÀu låi m¶t lÀn thì nghiêng thành, quay låi lÀn n»a thì nghiêng nܧc...)

  ---

• ngÛ âm: næm nÓt trong nhåc b¶ Trung Hoa -- cung, thÜÖng, giác, chûy, vÛ; tÜÖng ÇÜÖng v§i các nÓt hÒ, x¿, xang, x‰, cÓng trong c° nhåc ViŒt Nam.

  ---

• HÒ cÀm: còn có tên là Çàn tÿ bà -- cây Çàn g¡n liŠn v§i tích VÜÖng Chiêu Quân cÓng HÒ th©i nhà Hán.

  ---

• cÆp kê: kê là cái trâm cài ÇÀu (vi‰t khác ch» kê -- con gà); cÆp là Çåt ljn. NgÜ©i ta quen dùng ch» cÆp kê Ç‹ chÌ con gái Çã l§n, ljn tu°i bi‰t cài trâm, lÃy chÒng.

  ---

• trܧng rû màn che: tích vua Hán VÛ ñ‰ cÜng nàng LŒ Quyên; làm trܧng LÜu Ly cho nàng ª, s® bøi làm nhÖ nàng, låi s® gió cuÓn nàng bay mÃt.

  ---

• tÜ©ng Çông: tØ bài phú Hi‰u S¡c cûa TÓng Ng†c -- ñông gia chi tº Çæng tÜ©ng khuy thÀn dï tam niên h› -- cô gái nhà bên ñông trèo lên tÜ©ng dòm tôi Çã ba næm nay rÒi !