Nola idatzi Iruñea eta Altzürükü

Gaur egungo euskarak bi karaktere berezi besterik ez ditu: ñ eta ü. Bigarrena zubereraz bakarrik erabiltzen da, eta hango izen bereziak adierazteko ere bai (Altzürükü...).

Zure ordenadorea Euskal Herrian erosi baldin baduzu, normalean ez zenuke arazorik izan behar karaktere horiek idazteko. Frantsesera eta gaztelaniara moldatutako ordenadoreek ematen dute aukera ñ, Ñ, ü eta Ü idazteko.

Ordenadore eta testu iturri gehienak Latin 1 edo ISO-8859-1 karaktere sorta estandarreratara daude moldatuta geure inguruan. Latin 1 estandarrak Europako mendebaldeko hizkuntza gehienak hartzen ditu. HTML kodea ere Latin 1-eko karaktere gehienak adierazteko gauza da. Gaztelaniazko eta frantsesezko zeinu diakritikoak ere hartzen ditu estandar horrek.

HTML dokumentuetan

HTMLzko orriak egitean, HTMl gordinean idaztean Ñ bezalakoak idatzi beharko dituzu Ñ adierazteko (ikus taula behean). Nolanahi ere, metodo sinpleagoa da testu editore batean testua normal idaztea behar diren ñ eta ü guztiekin, eta gero testu hori HTML editore batera kopiatu edo HTML konbertitzaile batetik pasarazi.

HTMLzko dokumentu batean egoki idatzitako Ñ eta Ü horiek ondo ikusi behar dira Netscape edo Explorer bezalako arakatzaile (browser) batekin.

E-postan eta testu trukeetan

Bestalde, web orriez aparte, nork bere ordenadorean Ñ eta ü ondo ikusi arren, Interneteko komunikazioetan galdu egiten dira karaktere horiek sarri, e-postaz komunikatzean edo testu truke edo kopiak egitean.

Adibide bat jartzearren: Txominen ordenadorea Latin-1-era moldatua badago, eta Maiterena ere bai, Txominek e-mail mezu batean Iruñea idazten badu, Maitek ondo irakurriko du, printzipioz. Baina baliteke testu hori tarteko beste sistemaren batetik pasatzea, eta orduan, Ñ gal liteke. Adibidez, posta zerrenda moderatu batean, moderatzaileak mezu irekitzen du irakurri eta berriz banatzeko, baina tartean, bere ordenadoreak Txominek idatzitako Ñ hori eraldatu egingo da, eta Maitek gaizki jasoko du.

Konponbide bat da Ñ ez idaztea; eta horrela ikusten ditugu mezuak non Iruqea, Irunnea edo Iru±ea irakurtzen dugun. Euskal internautak ez gara, orain artean, puntu honetan ados jarri (eztabaidatu ere ez zen egingo, seguruenik).

GeoNative-tik proposamen xume gisa egingo dugu: ASR sistema erabiltzea. Beste hizkuntza batzuetako karaktereak adierazteko asmatu behar izan dugu sistema hau hemen, baina, tira, bide batez euskararentzako ere balio dezake.

 

Beraz:

karakterea	HTML kodea	HTMLz idatzia	ASR
N larria + tilde	Ñ	Ñ	N~
n xehea + tilde	ñ	ñ	n~
U larria + dieresis	Ü	Ü	U¨
u xehea + dieresis	Ü	ü	u¨

Nola idatzi R sabindarra

Bestalde, ASR sistemak euskara sabindarrean erabilitako testuak Interneten transkribitzeko balio du. Hiru zeinu ziren berezi erabiltzen ziren orduan: R bikoitz sabindarra, T marratxoaz eta D marratxoaz. Batez ere 1937ra arte Hegoaldeko eta bereziki Bizkaiko euskaran erabili ziren.

Zeinu hauek ezin daitezke HTML kodean idatzi. Baina ASR erabil daiteke testu jakin baten transkripzio zehatza egin nahi badugu. Esate baterako, 1937an argitaratu zen euskarazko EGUNA lehen egunkariaren testuak elektronikoki emateko.

Karakterea	ASR	gaur egungo idazkeran	oharrak
R larria + acute	R´	R edo RR	bokal aurrean RR, bestela R
r xehea + acute	r´	r edo rr	bokal aurrean rr, bestela r
T larria + macron	T¯	TT	r´ baino askoz gutxiago erabiltzen zen hau.
t xehea + macron	t¯	tt	r´ baino askoz gutxiago erabiltzen zen hau.
D larria + macron	D¯	DD	r´ baino askoz gutxiago erabiltzen zen hau.
d xehea + macron	d¯	dd	r´ baino askoz gutxiago erabiltzen zen hau.
L larria + macron	L¯	LL	r´ baino askoz gutxiago erabiltzen zen hau.
l xehea + macron	l¯	ll	r´ baino askoz gutxiago erabiltzen zen hau.

R + acute karakterea, bestalde, Eslovakieraz eta Latin-2 estandarrarean ageri da. Beraz, teorian, estandar horietara egokitutako karaktere iturririk kargatzen baduzu zure ordenadorean, R sabindarra idatzi ahal izango duzu.

T, L eta D berezi horiek marratxo bat izaten zuten letraren gainean. Ez dakigu T + macron eta horiek hizkuntzaren batean erabiltzen diren edo ez, ezta estandarren batek ere hartzen dituen. Hala ere Latin-2 estandarrak T + caron eta D + caron hartzen ditu, eta hori erabil liteke karaktere hauek idazteko, R sabindarra ere estandar berean jasotzen denez gero. L + macron ez dugu uste inon erabiltzen denik.

Main page	Table index	Looking for info	Links / Loturak	Your comments
Sarrera orrira	Taulen aurkibidea	Informazio bila	Alphabet Street	Bisitarien iritzia

geonative@geocities.com Your comments, corrections, additions ... Zure iritziak, zuzenketak, gehikuntzak ...

Alphabet Street © Luistxo Fernandez & Marije Manterola

This page hosted by

Get your own Free Home Page