เรื่อง  ดวงตาเห็นธรรม

            ....พระพุทธเจ้ายังมีอยู่ทุกวันนี้  ใครว่าพระพุทธเจ้านิพพาน  
พระพุทธเจ้าคือสัจจธรรม  สัจจธรรมมันจะจริงอยู่อย่างนี้ 
 ใครจะเกิดมาก็มีอยู่อย่างนั้น  ใครจะตายก็มีอยู่อย่างนั้น  
สัจจธรรมนี้ไม่มีวันสูญไปจากโลก...

            พวกเราบางองค์ที่มาอาศัยการปฏิบัตินั้น  อยู่ไปตั้งปีสองปีก็ยังไม่รู้เรื่องกันเลยก็มี  ไม่รู้เรื่องว่าเขาทำอะไรกัน  เพราะความเข้าใจตั้งใจจดจ่อไม่มี  ความจริงการเป็นผู้ปฏิบัติในเรานั้น  เมื่อเราดูในเราเมื่อใดก็ให้มีสติจ้องอยู่อย่างนั้น  เมื่อมีสติมันก็มีปัญญา  มองเห็นว่าไม่ว่าที่ใดก็ตาม  ไม่ว่าเมื่อใดก็ตาม  และไม่ว่าจะเป็นใครพูดอะไรก็ตาม  มันล้วนแล้วแต่เป็นธรรมะทั้งนั้น  ถ้าเรารู้จักนำมาคิด

            ธรรมะทั้งหลายคือธรรมชาติที่มันเป็นอยู่ของมัน  มันล้วนแต่เป็นธรรมะทั้งหมด  ทีนี้เมื่อเราไม่รู้ข้อปฏิบัติ  ไม่รู้ว่าสิ่งทั้งหลายคือธรรมะ เราจึงอาศัยแต่การอบรมจากครูบาอาจารย์  แต่ความจริงแล้วเราควรพิจารณาสภาวะธรรมชาติรอบตัวทุกอย่าง  อย่างต้นไม้อย่างนี้  ธรรมชาติของมันก็เกิดขึ้นมาจากเมล็ดของมัน  แล้วมันก็โตขึ้นมาเรื่อย ๆ ถ้าเราพิจารณา  เราก็จะได้ธรรมะจากต้นไม้  แต่เราไม่สามารถเข้าใจว่าต้นไม้ก็ให้ธรรมะได้  เมื่อมันใหญ่ขึ้นมา  ใหญ่ขึ้นมา  จนเป็นดอก  จนมันออกผลเราก็รู้เพียงว่าต้นไม้มันเป็นดอก  มันออกผลมา  แต่ไม่รู้จักน้อมเข้ามาเป็น  โอปนยิโก  คือ  น้อมเข้ามาในใจของเรา  เลยไม่รู้ว่าต้นไม้ก็เทศน์ให้เราฟังได้

            พวกเราไม่พากันรู้จักต้นไม้นั้น  มันเกิดเป็นผลขึ้นมาให้เราได้เคี้ยวได้ฉัน  ได้กินตามธรรมชาติ  เราก็กินไปเฉย ๆ  กินด้วยการไม่พิจารณา รสเปรี้ยว  รสหวาน  รสมัน  รสเค็ม  เรียกว่า  ไม่รู้จักพิจารณาธรรมะจากต้นไม้  จากธรรมชาติ  เราไม่พากันเข้าใจถึงธรรมชาติของมัน  เมื่อต้นไม้มันแก่ขึ้น  ใบของมันก็ร่วงลง  เราก็เห็นเพียงว่าใบไม้นั้นมันร่วงลง  แล้วเราก็เหยียบไป  กวาดไปเท่านั้น  การจะพิจารณาให้คืบคลานไปอีกก็ไม่มี  อันนี้ก็คือ  ไม่รู้จักว่าธรรมชาตินั้นคือธรรมะ     พอใบไม้ร่วงแล้ว  ทีนี้ก็จะมียอดเล็ก ๆ  โผล่ขึ้นมา  เราก็เห็นเพียงแค่ว่ามันโผล่ขึ้นมาเท่านั้น  ไม่ได้พิจารณาอย่างอื่นอีก  นี่ก็ไม่เป็นโอปนยิโก  คือ  ไม่น้อมเข้ามาหาในตน  นี่เป็นเช่นนี้  ถ้าน้อมเข้ามาหา  เราจะเห็นว่า  ความเกิดของเรากับต้นไม้ก็ไม่แปลกอะไรกันเลย  สกลร่างกายของเราเกิดขึ้นมาด้วยเหตุด้วยปัจจัยของมัน  อาศัยดิน  น้ำ  ลม  ไฟ  เกิดขึ้นมาตามธรรมชาติของมัน  มันก็เหมือนกันกับเรา  มันก็ไม่ได้แปลกอะไร  เพราะเราก็เติบโตขึ้นมาเรื่อย ๆ เหมือนกันกับต้นไม้  ถ้าเราน้อมเข้ามาดูแล้วจะเห็นว่าต้นไม้เป็นอย่างไร  เราก็เป็นอย่างนั้นเหมือนกัน

            มนุษย์ทั้งหลายเกิดมา  เกิดขึ้นมาเบื้องต้น  ท่ามกลาง  แล้วก็แปรไป  ขน  เล็บ  ฟัน  หนัง  มันก็แปรไป  มันไม่อยู่เหมือนเดิม  สิ่งเหล่านี้ถ้าเราไม่รู้จักต้นไม้  เครือเขาเถาวัลย์เหล่านั้น ก็เหมือนกับเราไม่รู้จักตัวของเรา  ถ้าเราน้อมเข้ามาเป็น โอปนยิกธรรม  จึงจะรู้จักว่าต้นไม้เครือเขาเถาวัลย์นั้นก็เหมือนกับเรา  คนเราเกิดมาผลที่สุดแล้วก็ตายไป  คนใหม่ก็เกิดมาต่อไป  อย่างผม  ขน  เล็บหลุดล่วงไปก็งอกขึ้นมาใหม่  สลับเปลี่ยนกันไปอย่างนี้  ไม่หยุดสักที  ความเป็นจริงนั้น  ถ้าหากเราเข้าใจข้อปฏิบัติ  ก็จะเห็นว่าต้นไม้ก็ไม่แปลกไปจากเรา  จะเห็นของสะอาดของสกปรก  ก็ไม่แปลกไปจากเรา  เพราะมันเป็นอย่างเดียวกัน

            ถ้าเราเข้าใจธรรมะ  เข้าใจฟังธรรมะจากครูบาอาจารย์  มันเปรียบเหมือนกับที่ข้างในกับข้างนอก  สังขารที่มีวิญญาณครองและไม่มีวิญญาณครอง  นี่มันก็เหมือนกัน  ไม่ได้แปลกอะไร  ถ้าเราเข้าใจว่ามันเหมือนกันแล้ว  เราเห็นต้นไม้ว่าเป็นอย่างไร  เราก็จะเห็นขันธ์ของเรา  คือ  รูป  เวทนา  สัญญา  สังขาร  ก้อนสกลร่างกายของเรานี้ก็เช่นกัน  มันก็ไม่ได้แปลกอะไรกัน  ถ้าเรามีความเข้าใจเช่นนี้  เราก็จะเห็นธรรม เห็นอาการของขันธ์ห้าของเรา  ว่ามันเคลื่อนมันไหว  มันพลิก  มันแพลง  มันเปลี่ยนมันแปลงไป  ไม่มีหยุด

            ทีนี้ไม่ว่าเราจะยืน  จะเดิน  หรือนั่งหรือนอน  ใจของเราก็จะมีสติคุ้มครองระวังรักษาอยู่เสมอ  เมื่อเห็นของภายนอกก็เห็นของภายใน  ถ้าเห็นของภายในก็เห็นของภายนอก  เพราะมันเหมือนกัน  ถ้าหากว่าเราเข้าใจอย่างนี้  เราก็ได้ฟังเทศน์ของพระพุทธเจ้าแล้ว  ถ้าเข้าใจอย่างนี้ก็เรียกว่า "พุทธภาวะ"  คือผู้รู้เกิดขึ้นมาแล้ว  เกิดขึ้นมาแล้ว  มันรู้แล้ว  รู้อาการภายนอก  รู้อาการภายใน  รู้ธรรมทั้งหลายต่าง ๆ ที่มันเป็นมา  ถ้าเข้าใจอย่างนี้  แม้เรานั่งอยู่ใต้ร่มไม้ก็เหมือนกันกับพระพุทธเจ้าท่านเสด็จมาเทศน์โปรดเรา  เราได้ฟังเทศน์ของพระพุทธองค์อยู่เสมอ  เราจะยืน  จะเดิน  จะนั่ง  จะนอน  ก็ได้ฟัง  เราจะได้เห็นรูป  ฟังเสียง  ดมกลิ่น  ลิ้มรส  โผฏฐัพพะ  ธรรมารมณ์  อันนี้เราก็ได้ฟังเทศน์อยู่เสมอเหมือนกับพระพุทธเจ้าเทศน์ให้เราฟัง  พระพุทธเจ้าก็คือผู้รู้อยู่ในใจของเรานี้แหละ

            รู้ธรรมเหล่านี้แล้ว  เห็นธรรมเหล่านี้แล้ว  ก็พิจารณาธรรมอันนี้ได้  ไม่ใช่ว่าพระพุทธเจ้าท่านนิพพานไปแล้ว  ท่านจะมาเทศน์ให้เราฟัง  พุทธภาวะคือตัวผู้รู้  คือดวงจิตของเรานี้เกิดรู้  เกิดสว่างมาแล้ว  ตัวนี้แหละจะพาเราพิจารณาธรรมทั้งหลายเหล่านี้  ธรรมก็คือพระพุทธเจ้าองค์นี้แหละ  ถ้าตั้งพุทธะเอาไว้ในใจของเรา  คือความรู้สึกมันมีอยู่อย่างนี้  เราเห็นมด  เราก็พิจารณาไป  มันก็ไม่แปลกจากเรา  เห็นสัตว์ก็ไม่แปลกจากเรา  เห็นต้นไม้ก็ไม่แปลก  เห็นคนทุกข์คนจน  ก็ไม่แปลกกัน  เห็นคนร่ำรวยก็ไม่แปลกกัน  เห็นคนดำคนขาวก็ไม่แปลกกัน  เพราะสิ่งเหล่านี้มันตกอยู่ในสามัญลักษณะอันเดียวกัน  คือ  ลักษณะอันเดียวกัน ถ้าเราเข้าใจอย่างนี้  ก็เรียกว่าผู้นั้นอยู่ที่ไหนก็สบาย  จะได้มีพระพุทธเจ้าเทศน์โปรดเสมอเลยทีเดียว  ถ้าผู้ไม่เข้าใจอย่างนี้  ไม่เข้าใจในเรื่องนี้ก็ให้นึกอยากจะฟังเทศน์กับอาจารย์อยู่เรื่อยไป  เลยไม่รู้จักธรรมะ

            ที่พระบรมศาสดาของเราท่านตรัสว่า  ตรัสรู้ธรรมนั้นก็คือรู้ธรรมชาติเหล่านี้แหละ  ธรรมชาติที่มันเป็นอยู่นี้แหละ  ถ้าเราไม่รู้จักธรรมชาติธรรมดาอันนี้  พอเราเห็นเข้า  เราก็กระตือรือร้นตื่นเต้น  มีความร่าเริงจนหลงอารมณ์  จึงมีโศกเศร้า  เสียใจ  เพราะหลงอารมณ์  หลงธรรมชาติเหล่านี้แหละ  เมื่อมัวหลงธรรมชาติอันนี้  มันก็คือไม่รู้จักธรรมะนั่นเอง

            สมเด็จพระบรมศาสดาท่านทรงชี้ธรรมชาติ  คือ  ธรรมชาติหรือธรรมดาว่า มันเป็นของมันอยู่อย่างนั้น  เกิดมาแล้วก็เปลี่ยนไปแปรไปแล้วดับไปเป็นธรรมดา  จะเป็นตัวว่าสุขก็เหมือนกัน  จะเป็นตัวว่าทุกข์ก็เหมือนกัน  อย่างวัตถุที่เราปั้นขึ้น  เช่น  ถ้วย  หม้อต่าง ๆ ทั้งหลายเหล่านี้  เมื่อถูกปั้นขึ้นมา  ก็เกิดจากเหตุจากปัจจัย  คือ  ความปรุงแต่งของเราขึ้นมาอีกทีหนึ่งเช่นกัน  ครั้นได้ใช้ไป  มันก็เก่าไป  แตกไป  สลายไป  มลายไปได้  เพราะเป็นธรรมดาของมัน  ต้นไม้  ภูเขา  เถาวัลย์ต่าง ๆ ก็เหมือนกัน  ตลอดจนมนุษย์สัตว์เดียรฉานก็เหมือนกัน  มีความเกิดขึ้นเป็นเบื้องต้น  มีความแปรไปเป็นธรรมดาเช่นนั้น

            เมื่อท่านอัญญาโกณฑัญญะท่านฟังเทศน์เป็นปฐมสาวกนั้น  ท่านไม่ได้เข้าใจอะไรมากมาย  ท่านเข้าใจว่า  สิ่งใดสิ่งหนึ่งมีความเกิดขึ้นเป็นเบื้องต้น  แล้วมีความแปรไปเป็นธรรมดา  แล้วผลที่สุดก็มีความดับเป็นธรรมดาของมัน  เมื่อก่อนนี้พระอัญญาโกณฑัญญะนั้นไม่เคยได้มีความนึกหรือความคิดอย่างนี้เลย  หรืออีกนัยหนึ่ง  ก็คือ  ไม่เคยพิจารณาให้แจ่มแจ้งเลยสักครั้ง  ฉะนั้นพระอัญญาโกณฑัญญะจึงไม่ได้ปล่อยหรือไม่ได้วาง  คือมีอุปาทานในขันธ์ทั้งห้านี้อยู่  ต่อเมื่อได้มาฟังเทศน์ของพระบรมศาสดาของเรา  ขณะนั่งฟังมีพุทธภาวะเกิดขึ้น  ได้มองเห็นธรรมว่า  สังขารทั้งหลายทั้งปวงเป็นของไม่แน่นอน  มันเป็นธรรมชาติหรือธรรมดานี่เอง  ท่านจึงบอกได้ว่า  สิ่งใดสิ่งหนึ่งมีความเกิดขึ้นเป็นเบื้องต้น  แล้วมีความแปรไป  สิ่งเหล่านี้ดับไปเป็นธรรมดา  ธรรมชาติอันนี้มันเป็นอยู่อย่างนี้เสมอ  ความเห็นของพระอัญญาโกณฑัญญะในขณะที่ฟังนั้นเป็นความรู้สึกแปลก  แปลกจากในอดีตหรือในกาลก่อนที่ได้เคยพิจารณามา  อันนี้รู้เท่าถึงดวงจิตจริง ๆ เป็นได้ว่าพุทธะ  คือ  ผู้รู้เกิดขึ้นมาในเวลานั้น  สมเด็จพระบรมศาสดาท่านทรงเรียกว่าพระอัญญาโกณฑัญญะได้ดวงตาเห็นธรรมแล้ว

            ดวงตาเห็นธรรมนั้นคือดวงตาเห็นอะไร  คือดวงตาเห็นสิ่งใดสิ่งหนึ่งมีความเกิดเป็นเบื้องต้น  ความแปรไปเป็นท่ามกลาง  ความดับเป็นที่สุด  สิ่งใดสิ่งหนึ่งก็คือทั้งหมด  จะเป็นรูปก็ช่าง  จะเป็นนามก็ตาม  สิ่งใดสิ่งหนึ่งครอบรวมเลยทีเดียว  ได้แก่ธรรมชาติทั้งหมดเป็นสิ่งใดสิ่งหนึ่งจะเป็นรูปธรรมก็ช่าง  จะเป็นนามธรรมก็ตาม  เกิดขึ้นแล้วก็แปรดับไปอย่างตัวสกลร่างกายของเราก็เหมือนกัน  มันเกิดแล้วก็แปรไปตามธรรมดาของมัน  แล้วมันก็ดับไป

            อย่างเด็กก็แปรจากเด็ก  ดับจากเด็กมาเป็นหนุ่ม  จากหนุ่มก็ดับไปเป็นแก่  จากแก่ก็ดับไปเป็นชรา  จากชราก็ตาย  ต้นไม้  ภูเขา  เถาวัลย์เหมือนกัน  เบื้องต้นก็เหมือนกัน  มันแปรไป  แล้วก็แก่ไป  สิ่งทั้งหลายเหล่านี้  ธรรมชาติเหล่านี้  เรียกว่าสิ่งใดสิ่งหนึ่ง  ความเห็นหรือความเข้าใจอันเกิดมาจากผู้รู้ในคราวที่นั่งฟังธรรมอยู่นั้น  เข้าไปถึงใจของพระอัญญาโกณฑัญญะ  จนเป็นเหตุให้ถอนตัวอุปธิหรืออุปาทานออกจากสังขารทั้งหลายทั้งปวงนั้นได้  เป็นต้นว่า  สักกายทิฏฐิ  คือ อาการที่ไม่ถือเนื้อถือตัวทั้งหลายนี้  เห็นตามสกลร่างกายของเรา  แล้วก็ไม่เห็นว่าเป็นตัวเป็นตนของเรา  เห็นชัดลงไปจนเป็นเหตุให้ถอนจากอุปาทานนั้น  ไม่ถือตัวซึ่งเป็นสักกายทิฏฐิและไม่มีวิจิกิจฉา

            เมื่อถอนอุปาทานออกมาจากความยึดมั่นถือมั่นแล้ว  ก็มิได้สงสัยเลยในธรรมทั้งหลายหรือในความรู้ทั้งหลาย  เข้าไปเห็นธรรมทั้งหลายเหล่านี้แล้วก็เปลี่ยนออกไปเลยทีเดียว  รู้ว่านี่วิจิกิจฉา  นี่สีลัพพตปรามาส  การปฏิบัติของท่านนั้นแน่วแน่ตรงเข้าไป  ไม่ได้เคลือบแคลงสงสัย  ไม่ได้ลูบหรือไม่ได้คลำ  ถึงแม้ว่าสกลร่างกายมันจะเจ็บ  มันจะไข้เป็นไปอย่างใด  ท่านก็ไม่ลูบไม่คลำมัน  ไม่ได้สงสัยเสียแล้ว  การที่ไม่ได้สงสัยนี้ก็คือถอนอุปาทานออกมาแล้ว  ถ้ามีอุปาทานอยู่ก็ต้องไปลูบไปคลำในสกลร่างกายนี้  อาการลูบคลำในสกลร่างกายนี้เป็นสีลัพพตปรามาส  เมื่อถอนสักกายทิฏฐิออกจากกายนี้  สีลัพพตปรามาสก็หมดไป  วิจิกิจฉาก็เลิก  สีลัพพตปรามาสก็เลิก  ถ้ายังมีสีลัพพตปรามาสอยู่  วิจิกิจฉาก็อยู่อุปาทานก็ยังอยู่

            อันนี้แสดงว่าธรรมะที่สมเด็จพระบรมศาสดาของเราท่านแสดงคราวนั้น  พระอัญญาโกณฑัญญะฟังแล้ว ได้ดวงตาเห็นธรรม  ดวงตาอันนั้นก็คือผู้รู้แจ้งนั่นเอง  เรียกว่า  ดวงตาเห็นธรรม  คือ  เห็นธรรมหรือธรรมดาอันนี้เอง  เมื่อเห็นชัดลงไปอย่างนี้ก็ถอนอุปาทานได้   ฉะนั้นการถอนอุปาทานได้นี้จึงรู้สึกว่ามันเกิดผู้รู้ขึ้นมาจริง ๆ เมื่อก่อนก็รู้อยู่เหมือนกัน  แต่มันถอนอุปาทานไม่ได้  นั่นเรียกว่า  ผู้รู้ธรรมอยู่แต่ไม่เห็นธรรม  เห็นธรรมอยู่แต่ไม่เป็นธรรม  เพราะไม่รู้ตามสภาวะของมัน  ฉะนั้นพระบรมศาสดาท่านจึงตรัสว่า  "อญฺญาสิ  อญฺญาสิ  วตโภ  โกณฺฑญฺโญ,  โกณฑัญญะได้รู้แล้วหนอ  รู้แล้วหนอ"  รู้อะไรล่ะ  ท่านรู้อะไร  ก็คือได้รู้ธรรมชาติที่มันเป็นอยู่นี่เอง

            เราทั้งหลายมักหลงธรรมชาติ  อย่างสกลร่างกายนี้  กายของเรานี้  ประกอบด้วยดิน  น้ำ  ไฟ  ลม  มันก็เป็นธรรมชาติ  เรียกว่าวัตถุที่มองเห็นด้วยตา  มันอยู่ด้วยอาหาร  เจริญมา  เจริญมา  เจริญขึ้นมาแล้วก็แปรไป  ถึงที่สุดมันก็ดับไปเช่นกัน   ส่วนข้างในนั้น  ผู้คุ้มครองอยู่ซึ่งกายนี้  ก็คือ  วิญญาณ  ผู้รู้นี้แหละ  ผู้รู้ผู้เดียวนี้แหละ  ถ้าไปรับทางตาก็เป็นจักษุวิญญาณ  ถ้าไปรับทางหูก็เรียก โสตวิญญาณ  ถ้าไปรับทางจมูกก็เรียก  ฆานวิญญาณ  ไปรับทางลิ้นก็เรียกชิวหาวิญญาณ  ไปรับทางกายก็เรียกว่า  กายวิญญาณ  รับทางจิตมโนนี้ก็เรียกว่า  มโนวิญญาณ

            ตัววิญญาณนี้ตัวเดียว  เกิดขึ้นที่ไหนก็เรียกว่าผู้รู้ทั้งนั้น  ไปรู้ทางตาก็เรียกไปอย่างหนึ่ง  ไปรู้ทางหู จมูก ก็เรียกไปอีกอย่างหนึ่ง    รู้ที่ตา  รู้ที่หู  รู้ที่จมูก  รู้ที่ลิ้น  รู้ที่กาย  รู้ที่จิต  มันก็ตัวผู้รู้อันเดียวนี้แหละ  ผู้รู้อันเดียวนี้ไม่ใช่ผู้รู้อื่น  ตัวผู้รู้อันเดียวนี้เรียกว่าวิญญาณ  ก็วิญญาณหกอย่างนี้แหละ  ชื่อมันหกเฉย ๆ คือมันไปรู้อยู่ที่นั่นบ้าง  ที่นี่บ้าง  รู้ที่ตา  หู  จมูก  ลิ้น  กาย  จิตอย่างนี้แหละ  ไปรู้ที่ตาบ้าง  รู้ที่หูบ้าง  รู้ที่จมูกบ้าง  ที่ลิ้นบ้าง  ที่กายบ้าง  ที่จิตบ้าง  เขาจึงเรียกว่าหก  ความเป็นจริงมันไม่มีหกหรอก  มันไปรู้ในช่องทั้งหกเท่านั้นแหละ  เพราะช่องทั้งหกมันเป็นประตูผ่านเข้ามาสู่ผู้รู้อันเดียว  ผู้รู้ผู้เดียวสามารถจะรู้ไปทั่วถึงในทวารทั้งหกอย่างนี้  เราจึงเรียกว่าวิญญาณหก

            วิญญาณหกที่แยกออกโดยปริยัติ  ความเป็นจริงมีผู้รู้ผู้เดียวเท่านั้น  รู้ทางตาก็ว่าอย่างหนึ่ง  รู้ทางหูก็ว่าอย่างหนึ่ง  รู้ทางจมูก  ทางลิ้น  ทางกาย  ทางใจ  ก็ว่าอย่างหนึ่ง  ความเป็นจริงก็คือคนผู้เดียวนี้เองแหละ  วิญญาณคือผู้รู้ผู้เดียวคือดวงจิตของเราผู้รู้นี้แหละจะเป็นเหตุให้มีอำนาจ  สามารถรู้สภาวะหรือธรรมชาติตามเป็นจริง  ถ้าตัวนี้ยังมีเครื่องปกปิดอยู่เมื่อใด  รู้อันนี้ท่านเรียกว่า โมหธรรม  คือรู้ไปในทางที่ผิด  เห็นผิด  ก็ตัววิญญาณตัวเดียวนี้แหละ  ผู้รู้ตัวเดียวนี้เอง  ไม่เป็นตัวอื่นอีก  รู้ผิด เห็นผิด  รู้ถูกเห็นถูกก็ตัวเดียวนี้เอง  เพราะเช่นนี้ท่านจึงว่าเป็นมิจฉาทิฏฐิ  สัมมาทิฏฐิไม่มีสองตัว  มีตัวเดียว  ผิดก็เกิดขึ้นจากตัวเดียว  ถูกก็เกิดขึ้นจากตัวเดียว  เมื่อโมหะเกิดในทางที่ผิดก็เรียกว่า  โมหะมันกำบังความรู้อันนี้  มันก็ผิดไป

            เมื่อความรู้ผิด  มันก็มีความเห็นผิด  ดำริผิด  การงานผิด  เลี้ยงชีวิตผิด  ผิดไปหมด  เป็นมิจฉาทิฏฐิคือความเห็นผิด  ความเห็นชอบก็เกิดจากผู้รู้ผู้เดียว  ถ้ามันชอบแล้วความไม่ชอบมันก็หายไป  ถ้ามันถูกแล้ว  ความผิดมันก็หายไป  ฉะนั้นสมเด็จพระบรมศาสดาท่านประพฤติหรือปฏิบัติอยู่นั้น  ทรงทรมานสกลร่างกายของท่าน  ด้วยเรื่องอาหารการบริโภคต่าง ๆ  จนร่างกายของท่านซูบผอมลงไป  อย่างที่เราเรียนมาฟังมา  แล้วท่านก็พิจารณาเข้าไป  พิจารณาเข้าไป  เข้าไป  เข้าไป  แล้วก็ถอนออกมาได้ความรู้ว่า  พระพุทธเจ้าทั้งหลายนี้ตรัสรู้ทางจิต  เพราะกายนี้มันไม่รู้จักอะไร  กายนี้จะให้มันกินก็ได้  จะไม่ให้มันกินก็ได้  ฆ่ามันทิ้งเมื่อไรก็ได้  กายนี้ฆ่าทิ้งก็ได้

            เมื่อท่านได้ความรู้แล้วว่า  พระพุทธเจ้าทั้งหลายบำเพ็ญทางจิต  การตรัสรู้ของพระพุทธเจ้าทั้งหลายอยู่ที่รู้จิต  เมื่อท่านมาพิจารณาถึงจิตของท่าน  ท่านก็ได้ออกจากการปฏิบัติทรมานกาย  เมื่อท่านแสดงธรรมเรื่อง กามสุขัลลิกานุโยโค  อัตตกิลมถานุโยโค  ท่านจึงแสดงขึ้นอย่างชัดแจ้งเลยทีเดียว  เพราะท่านได้เห็นแล้ว  ธรรมเทศนาอันนี้มันจึงชัดในใจของพวกคนทั้งหลาย

            กามสุขัลลิกานุโยโคนั้น  คือใจของเรามันลุ่มหลงอยู่ในความสุข  ลุ่มหลงอยู่ในความสบาย  ลุ่มหลงอยู่ในความดีใจ  ลุ่มหลงว่าเราดี  ว่าเราเลิศเราประเสริฐ  อาศัยอยู่ในความสุขนี้  อันนี้ก็ไม่ใช่หนทางที่บรรพชิตจะพึงเดินเข้าไป  เพราะมันเป็นกามสุขัลลิกานุโยโค  อาการที่ไม่พอใจ  อาการที่เป็นทุกข์ใจ  อาการที่ไม่ชอบใจ  อาการที่กริ้วที่โกรธ  อันนี้ก็เป็นอัตตกิลมถานุโยโค  ไม่ได้เกิดประโยชน์อะไร  ธรรมสองอย่างนั้น  ท่านจึงว่าไม่ใช่หนทางของบรรพชิตจะพึงเดิน

            คำว่าหนทางนั้นก็คือ  อาการที่มันดีใจหรือเสียใจที่เกิดขึ้นมา  คำว่าผู้เดินทางนั้น  ก็คือตัวผู้รู้ของเรานั่นแหละ  ไม่ควรเดินไปในอาการที่มันดีใจหรือเสียใจนั้น  ผู้เดินทางของเราก็คือตัวจิตนี้เอง  ทางนั้นเรียกว่าอาการ  ผู้เดินทางก็คือดวงจิต  ถ้าดีใจก็ไปยึดเอาความดีใจเอาไว้ด้วย  นี่เป็น กามสุขัลลิกานุโยโค  ถ้าหากว่าอารมณ์ที่ไม่ดีไม่ชอบใจ  เราก็เข้าไปยึดหมายอุปาทานว่าไม่ดีใจ  ไม่ชอบใจ  นี่ก็เรียกว่ามันเข้าไปเดินในทางอันนี้  เป็นอัตตกิลมถานุโยโค  นี่ก็ไม่ดี  ข้างนี้ก็สุข  ข้างนี้ก็ทุกข์

            ท่านจึงว่า  กามสุขัลลิกานุโยโค  และอัตตกิลมถานุโยโค  ทางสองอย่างนี้ไม่ใช่ทางของสมณะ  เป็นธรรมของชาวบ้าน  ชาวบ้านเขาหาสิ่งที่เป็นสุขสนุกสนาน  อันเกิดทุกข์ไม่สบาย  เราไม่ชอบ  ฉะนั้นพวกชาวมนุษย์โลกทั้งหลาย  จึงไปอาศัยความสุขและทุกข์  สับเปลี่ยนกันอยู่อย่างนั้น  ความสุขทุกข์นั้นแหละก็คือทางเดินสายโลกล่ะ  มันมีสุขแล้วก็มีทุกข์  มีทุกข์แล้วก็มีสุข  ของเหล่านี้เป็นของไม่แน่นอน  ปะปนกันไปอยู่ตลอดจนปลายทาง  ฉะนั้นมันจึงเป็นธรรมของบุคคลที่ลุ่มหลงอยู่ในโลก  ผู้ที่ไม่สงบ  ผู้สงบนั้นท่านไม่เดินทางนั้น  แต่ว่าทางนั้นท่านก็เห็นอาการที่สุขท่านก็เห็น  อาการทุกข์ท่านก็เห็น  แต่ท่านไม่มีอุปาทานยึดแน่นแน่กับมัน  ไม่เอาจริงจังกับมัน  ท่านไม่เดิน  แต่ท่านรู้  รู้หนทางของมัน

            อาการใดที่ไม่ชอบใจเกิดขึ้นมา  นั่นก็เป็นหนทาง  ท่านก็เห็นเหมือนกัน  แต่ท่านไม่เดินตามมันไป  ท่านไม่มั่นหมายมัน  ไม่มีอุปาทานกับมัน  ท่านก็เห็นทางเหมือนกัน  แต่ว่าท่านไม่เดิน  นี่เรียกว่าท่านผู้เห็นทาง  ผู้สงบแล้วก็เห็นทางที่ไม่สงบ  จึงเป็นผู้สงบอยู่ได้  ทางที่เป็นสุขหรือทางที่เสียใจทางที่ดีใจ  ล้วนแต่เป็นทางที่ผิดทั้งนั้น  ท่านผู้รู้ทั้งหลายท่านก็รู้จัก  รู้อยู่  มันเกิดกับท่านอยู่เหมือนกัน  แต่ท่านไม่เอาจริงเอาจังกับมัน  ปล่อยมันไป  วางมันไป  ละมันไป

            ท่านผู้สงบแล้วคือสงบจากอะไร  สงบจากความดี  สงบจากความเสียใจ  สงบจากความสุข  สงบจากความทุกข์  สุขทุกข์นั้นไม่มีหรือมีอยู่แต่ไม่มีในใจ  ก่อนจะมีในใจนั้น  ใจก็เป็นผู้รู้เสียแล้ว  เป็นผู้รู้จักชอบเสียแล้ว  รู้ดีเสียแล้ว  อาการสุขก็เกิดขึ้นได้  แต่ก็ไม่ได้หมายถึงสุข  อาการทุกข์ก็เกิดขึ้นที่นั่น  แต่ก็ไม่ได้หมายถึงทุกข์  นั่นถ้ารู้อย่างนี้เรียกว่ามีความเห็นชอบ

            นี่ถ้าท่านไม่ยึดไม่หมาย  ท่านก็ปล่อย  ความสุขความทุกข์เป็นธรรมชาติ  ธรรมชาติหรือธรรมดามันเป็นเช่นนั้น  ถ้าเรารู้เท่าแล้ว  สุขหรือทุกข์มันก็เป็นโมฆะ  ไม่มีความหมายกับใคร  ไม่มีความหมายกับจิตของพระอริยเจ้าทั้งหลายผู้เข้าไปถึงแล้ว  มันมีอยู่  แต่ไม่มีความหมายท่านรับทราบไว้เฉย ๆ รับทราบไว้ว่าสุขหรือทุกข์  ร้อนหรือเย็น  ท่านรับทราบอยู่  ไม่ใช่ว่าท่านไม่รับทราบ

            สมเด็จพระบรมศาสดาท่านจึงตรัสว่า  พระอรหันต์ทั้งหลายนั้นไกลจากกิเลส  ความเป็นจริงแล้ว  ไม่ใช่ว่าท่านจะไกลไปไหน  ไม่ใช่ว่าท่านจะหนีไปจากกิเลส  ไม่ใช่ว่ากิเลสจะหนีไปจากท่าน  มันมีอยู่อย่างนั้นแหละ  มีอยู่อย่างนั้น  ท่านจึงเปรียบเหมือนกับน้ำกับใบบัว  ใบบัวก็อยู่กับน้ำ  น้ำก็อยู่กับใบบัว  น้ำก็กลิ้งถูกกันอยู่เหมือนกัน  แต่น้ำไม่สามารถซึมซาบเข้าไปในใบบัวได้

            กิเลสทั้งหลายก็เปรียบเหมือนน้ำ  จิตของผู้ประพฤติปฏิบัติก็คือใบบัว  ถูกกันอยู่  ไม่หนีไป  แต่ว่าไม่ซึมซาบเข้าไป    จิตของพระโยคาวจรเจ้าผู้ปฏิบัติก็เหมือนกัน  ไม่ได้หนีไปไหน  อยู่ที่นั่นแหละ  ความดีมาก็รู้  ความชั่วมาก็รู้  ความสุขมาก็รู้  ความทุกข์มาก็รู้  ความชอบมาก็รู้  ความไม่ชอบมาก็รู้    รู้หมด  รู้หมดอยู่ที่นั่น  แต่ว่าท่านรับทราบไว้เฉย ๆ มันไม่ได้เข้าไปในจิตของท่าน  เรียกว่า  ไม่มีอุปาทาน  เป็นผู้รับทราบไว้เรื่อย ๆ เรื่อย ๆ ไป

            อาการที่ท่านรับทราบไว้นั้นก็อย่างที่ภาษาเราว่า  รับทราบไว้วางใจเป็นกลาง ๆ วางใจเป็นกลางตามภาษาสามัญว่ารับทราบไว้  คือ  ไม่ไปแตะไปต้อง  รับทราบไว้เฉย ๆ อาการเช่นนี้  เหล่านี้มีอยู่ตลอดกาลตลอดเวลา  เพราะสิ่งเหล่านี้มันมีอยู่ในโลก  มันมีโลก  พระพุทธเจ้าท่านก็ตรัสรู้อยู่ในโลก  ท่านเอาอาการของโลกนี้ไปพิจารณา  ถ้าท่านไม่ได้พิจารณาโลก  ก็ไม่เห็นโลก  ท่านก็จะอยู่เหนือโลกไม่ได้

            ฉะนั้นองค์พระบรมครูของเราตรัสรู้ก็ด้วยเอาเรื่องของโลกนี้แหละ  มารู้เท่าโลกนี่เอง  โลกก็ยังมีอยู่อย่างนั้น  สรรเสริญก็มี  นินทาก็มี  ลาภก็มี  เสื่อมลาภก็มี  ยศก็มี  เสื่อมยศก็มี  สุขทุกข์ก็มี  ถ้าไม่มีสิ่งเหล่านี้ก็ไม่มีอะไรจะตรัสรู้  เมื่อท่านตรัสรู้ตามเป็นจริงแล้ว  คือรู้โลกนี้  โลกธรรม  ธรรมอันครอบงำสัตว์โลกอยู่  สัตว์โลกย่อมเป็นไปตามธรรม  ครอบหัวใจสัตว์  ครอบหัวใจคน  มีลาภ  เสื่อมลาภ  มียศ  เสื่อมยศ  สรรเสริญ  สุข  ทุกข์  นินทา  เป็นของโลก

            ถ้าหากว่าในมนุษย์ทั้งหลายเป็นไปตามอำนาจสุข  ทุกข์  นินทา  เป็นไปตามอำนาจมัน  นั่นแหละคือโลก  ท่านจึงเรียกว่า  โลกธรรม  โลกธรรมเป็นธรรมอันหนึ่ง  ทำให้มองไม่เห็นทางมรรคแปดที่จะเดินไปหาทางพ้นทุกข์นั้น  มีแต่โลกท่วมหัวอยู่นี่  ชื่อว่าสัตว์โลกเป็นไปตามธรรม  ธรรมนั้นมันให้สัตว์เป็นโลก  โลกก็เดินไปตามธรรมนั้น  มันจึงเป็นโลกธรรม  ผู้อยู่ในโลกธรรมคือเป็นสัตว์โลก  วุ่นวายอยู่ตลอดกาลตลอดเวลา

            ฉะนั้นในการประพฤติหรือปฏิบัติในทางพระพุทธศาสนา  ท่านจึงสอนว่า  ให้เจริญมรรคคือตัวปัญญา  รวมแล้วคือปฏิบัติศีลให้มั่นยิ่ง  สมาธิให้มันยิ่ง  ปัญญาให้มันยิ่ง  นี่คือเครื่องทำลายโลก  นี่ หนทางเดินเข้าไปทำลายโลก  โลกมันอยู่ที่ไหนล่ะทีนี้  โลกมันอยู่ที่ใจของสัตว์ที่ลุ่มหลงนั่นแหละ  อาการที่มันติดลาภ  ติดยศ  ติดสรรเสริญ  ติดสุข  ติดทุกข์  นั่นแหละ  เมื่อมีอยู่ในใจเมื่อใด  ใจก็เป็นโลก  เมื่อใจเป็นโลก  อยู่ที่ไหนโลกก็อยู่ที่นั่นแหละ

            ต้นเหตุที่โลกจะเกิดขึ้นมาก็เกิดจากความอยาก  ถ้าดับความอยากก็คือดับโลก  ความอยากเป็นบ่อเกิดของโลกทั้งหลาย  ฉะนั้น  เมื่อเรามาประพฤติหรือปฏิบัติแล้ว  เราจึงเดินทางศีล  สมาธิ  ปัญญา  นี่ท่านว่าโลกธรรมแปดและมรรคแปดเป็นของคู่กัน  ทำอย่างไรจึงเป็นของคู่กัน  ถ้าหากว่าเราพูดทางปริยัติของเราแล้ว  ก็พูดได้ว่า  ลาภ  เสื่อมลาภ  ยศ  เสื่อมยศ  สรรเสริญ  สุข  ทุกข์  นินทา  นี่ก็แปดอย่างในทางโลก  ส่วนในทางธรรมก็มีมรรคแปด  สัมมาทิฏฐิ  สัมมาสังกัปโป  สัมมาวาจา  สัมมากัมมันโต  สัมมาอาชีโว  สัมมาวายาโม  สัมมาสติ  รวมแล้วก็แปดอย่างเหมือนกัน

            ทางสองแปด (ทางสองแปด  หมายถึง  โลกธรรมแปด  และมรรคมีองค์แปด)  นี่นะมันอยู่ที่เดียวกัน  ไม่ได้อยู่คนละที่   พวกยินดีในลาภ  ยศ  สรรเสริญ  ก็อยู่ในใจนี้  ใจผู้รู้นี้  แต่ผู้รู้นี้มีเครื่องปกปิดเอาไว้จึงให้รู้ผิดไป  มันก็เลยเป็นโลก  ผู้รู้นี้ยังไม่มีพุทธภาวะเกิดขึ้นมา  จึงถอนตัวออกไม่ได้  จิตในขณะนี้  ก็เลยเป็นโลภ

            เมื่อเราได้มาปฏิบัติ  มาทำศีล  ทำสมาธิ  ทำปัญญา  ก็คือ  เอากายเอาวาจา  เอาใจนี้มาประพฤติปฏิบัติ  ที่โลกธรรมมันแฝงอยู่นี้แหละ  ที่มันยินดีในลาภ  ในยศ  ในสรรเสริญ  ในสุข  ในทุกข์นี้แหละ  มาทำลงที่เดียวกัน  มันขวางกันเลยทีเดียว   ไม่มีลาภก็คิดอยากได้ลาภ  มียศก็ติดยศ  มีสรรเสริญก็ติดสรรเสริญ  มีสุขก็ติดสุข  มีทุกข์ก็ติดทุกข์  มีนินทาก็ติดนินทา  ถ้าเรามาปฏิบัติลงที่ใจของเรา  มันก็จะได้เห็นโลกเห็นธรรมชัด

            ฉะนั้น  สมเด็จพระบรมศาสดาจึงตรัสว่า  "สูทั้งหลายจงมาดูโลกนี้อันน่าตระการดุจราชรถ  อันพวกคนเขลาทั้งหลายขลุกอยู่  หมกอยู่  แต่ผู้รู้หาข้องอยู่ไม่"  ไม่ใช่ว่าท่านให้ไปดูโลกทั้งโลก  หรือทั้งประเทศ ไม่ใช่อย่างนั้น  ให้ดูจิตที่มันอาศัยโลกเป็นอยู่  ไม่ว่าจะอยู่ที่ไหน  ทำอะไรก็ให้ดูโลกอยู่เสมอ

            ให้ดูจิต  พิจารณาถึงโลก  เพราะโลกมันเกิดขึ้นอยู่ที่ใจ  ความอยากเกิดที่ไหนโลกก็เกิดที่นั่น  เพราะความอยากเป็นบ่อเกิดของโลก  ถ้าดับความอยากก็คือดับโลก  มันเป็นเรื่องอย่างนี้  ฉะนั้น  เมื่อเรามาปฏิบัติแล้วมาเจริญมรรค  มานั่งสมาธิ  อยากให้มันสงบ  มันก็ไม่สงบ  ไม่อยากให้มันนึกคิดมันก็นึกคิด  เพราะไปนั่งใส่รังมดแดง  รังมดอยู่ที่นั่นก็เอาปฏิบัติมันก็เกิดโลกขึ้นมาเลย  ความดีใจ  ความเสียใจ  ความวุ่นวาย  ความเดือดร้อนก็เกิดขึ้นมาทันที  เพราะอะไรล่ะ  เพราะเราไม่บรรลุถึงธรรม  เพราะใจเราเป็นอยู่อย่างนี้

            ผู้ประพฤติปฏิบัติไม่ได้ก็เพราะทนโลกธรรมไม่ได้  จึงไม่ได้พิจารณา  ฉะนั้นจึงเหมือนกันกับเราไปนั่งในรังมดแดงนั่นแหละ  ก็มดมันอยู่ที่นั่นไปนั่งที่บ้านของมัน  มันก็กัดเอาน่ะสิ  ถ้ามันกัดเรา  เราจะทำอย่างไรล่ะ  เราก็หาวิธีทำลายมันเสีย  เอายามากันมัน  กลบมันเสีย  เอาไฟมาเผามันเสียหรือทำให้หนีจากที่นั่นเสีย  นี่คือการปฏิบัติ  แต่ผู้ปฏิบัติบางคนไม่ได้คิดอย่างนั้น  ถ้ามันไม่สบาย  ก็ไปกับมันเลย  มันว่าสบายก็ไปกับมันเลย  ไปกับลาภ  ยศ  สรรเสริญ  สุข  ทุกข์  นินทา  ไปกับมันเลย  ไม่พากันระงับเหล่านี้  ดังนั้นมันจึงเป็นโลก

            ฉะนั้น  ผู้ที่ทดลองปฏิบัติแล้วพูดว่าปฏิบัติไม่ได้  ไปไม่ได้  ไปไม่ไหว  ก็คือเราไม่ได้พยายามนั่นเอง  โลกธรรมแปดประการนี่  มันข่มมรรค  ไม่ให้เกิดขึ้นมา  จะพยายามอดทนรักษาศีลไม่ได้  จะอดทนพิจารณา  มันไปอีกก็ไม่ได้  เพราะอะไร  ก็เหมือนกับบุรุษที่ไปนั่งรังมดแดง  ทำอะไรก็ไม่ได้  มันกัด  มันไต่  มันนั่นมันนี่อยู่วุ่นวายต่าง ๆ นานา  แต่ไม่สามารถกำจัดภัยทั้งหลายออกจากที่นั่งของเรา  ก็ทนนั่งอยู่นั่นแหละฉันใด  นี่ก็เช่นกันฉันนั้น  เพราะสิ่งเหล่านี้มันเป็นปฏิปักษ์กัน

            ฉะนั้นโลกธรรมมันจึงอยู่ที่ใจ  เมื่อมาทำใจจะให้มันสงบ  มันก็เลยพลุ่งขึ้นมาทันที  เพราะมันอยู่ที่นั่น  เมื่อใจเป็นโมหะเมื่อใดมันก็เป็นความมืออยู่ที่นั่น  เมื่อใดที่โมหะมันจางไป  มันก็รู้ขึ้นที่นั่น  ได้ความรู้ว่า ความรู้กับความหลงนั้นมันเกิดขึ้นอยู่ที่เดียวกัน  มีความหลงเกิดขึ้นมาแล้ว ความรู้ก็เข้าไปไม่ได้  มันระงับความรู้ไว้เสีย  เมื่อความรู้เกิดขึ้นมาแล้วความหลงก็อยู่ไม่ได้

            สมเด็จพระบรมศาสดาท่านจึงให้ปฏิบัติที่ใจ  มันเกิดอยู่ที่ใจ  โลกธรรมแปดประการอยู่ที่นั่น  มรรคแปดประการที่เจริญขึ้นมาได้ก็เพราะเรามาพิจารณาด้วยสมถกรรมฐาน  วิปัสสนากรรมฐาน  ด้วยญาณทั้งหลายทั้งปวง  การทำความเพียรกรรมฐานนั้นก็ช่วยข่มลงไปเสียจนความโลภ  ความโกรธ  ความหลง  ในลาภ  ยศ  สรรเสริญเหล่านี้เบาออกไป  เมื่อมันเบาออกไปแล้วเราก็รู้จัก  เมื่อมีลาภ  มียศ  มีสรรเสริญ  มีนินทา  มีสุข  มีทุกข์  มากระทบ  เราก็รู้จัก  เพราะโลกอยู่กับเรา  เราอยู่ในโลก  อยู่ในลาภ  ยศ  สรรเสริญ  สุขอย่างนี้  เมื่อเราอยู่เราก็อยู่กับมัน  ก็เหมือนกับเราเข้าไปอยู่ในเรือน  เวลาเข้าไปในเรือนเราก็รู้จักว่าเข้าประตูไปในเรือน  เมื่อเวลาเราออกจากเรือน  เราก็มีความรู้สึกว่าเราออกจากเรือน  ได้ความสว่าง  ไม่มืดเหมือนอยู่ในเรือน

            อาการที่จิตเข้าไปหาโลกนั้นมันก็เป็นอย่างนั้น  อาการที่จิตทำลายโลกธรรมแล้วนั้นหรือโลกธรรมต่างจากใจแล้วนั้น  ก็เหมือนกันกับเราออกจากเรือนมา  ฉะนั้นผู้ปฏิบัติจึงรู้เฉพาะตัวของตัวเองว่าโลกธรรมมันหายแล้วหรือยัง  มรรคมันเจริญแล้วหรือยัง  เมื่อมรรคเจริญขึ้นมาได้เท่าใด  มันก็ฆ่าโลกธรรมเท่านั้น  มันจะฆ่าโลกธรรม  เบียดเบียนโลกธรรมเรื่อย ๆ ไป  ผลที่สุดแล้วมรรคจะกล้าขึ้นมา  คือ  ความเห็นชอบ  ปัญญาความเห็นชอบกล้าขึ้นมา  ความเห็นผิดไม่ชอบมันก็หายไป  ผลที่สุดมรรคก็ฆ่ากิเลส  แต่ถ้ามรรคอ่อน  กิเลสก็ฆ่ามรรค  มีสองอย่างเท่านั้นแหละ  ความเห็นผิดและความเห็นถูกมีสองอย่างนี้เท่านั้น

            ความเห็นผิดก็มีวิธีการของมันเช่นกัน  ความเห็นผิดนี้มันก็มีปัญญาเหมือนกัน  แต่มันมีปัญญาในทางที่ผิด  ถ้าผู้ปฏิบัติมีความเห็นถูกเห็นผิดแย่งกันไป  ผู้ปฏิบัตินั้นก็จะคล้ายกับคนสองคน  คือ  โลกกับธรรม  โลกกับธรรมนี้มันแย่งกัน  เถียงกันไปเช่นนั้น  แย่งกันไปเถียงกันไป  เมื่อใดที่เราพิจารณาดูจะเห็นมันแย่งกันไปตลอดกาล  ตลอดเวลา  จนกว่าจะรู้ถึงโน้น  ถึงวิปัสสนา  แต่บางทีมันก็เอาวิปัสสนู*  ขึ้นมา  (* วิปัสสนู  ย่อมาจาก  วิปัสสนูปกิเลส  อุปกิเลสแห่งวิปัสสนา  สภาพน่าชื่นชมแต่ที่แท้เป็นโทษ  เครื่องเศร้าหมองแห่งวิปัสสนา  ซึ่งเกิดแก่ผู้ได้วิปัสสนาอ่อน ๆ ทำให้เข้าใจผิดว่าตนบรรลุมรรคผลแล้ว  จึงไม่ดำเนินก้าวหน้าต่อไปในวิปัสสนาญาณ  มี 10 คือ 1. โอภาส - แสงสว่าง  2. ปีติ-ความอิ่มใจ  3. ญาณ-ความรู้  4.  ปัสสัทธิ-ความสงบกายและจิต  5. สุข-ความสบายกายสบายจิต  6.  อธิโมกข์-ความน้อมใจเชื่อ  7.  ปัคคาหะ-ความเพียรที่พอดี  8. อุปัฏฐาน-สติชัด  9. อุเบกขา-ความวางจิตเป็นกลาง  10. นิกันติ-ความพอใจ)  หมายความว่าเมื่อเราพากันพยายามสร้างคุณงามความดี  ความบริสุทธิ์พอไปเห็นความดีขึ้นมาก็ไปติดความดีอยู่อีก  อาการที่ไปติดความดีไปยึดหมายความดีนี้  ก็เป็นวิปัสสนูอีกนั่นแหละ  เป็นปัญญาของกิเลสนั่น  บางคนก็ไปติดความดีอยู่  มีความบริสุทธิ์ก็ไปติดความบริสุทธิ์  มีความรู้ก็ติดความรู้อยู่อย่างนี้  อาการที่ไปยึดมั่นหมายมั่นในความรู้นี้อีกในความบริสุทธิ์นี้อีก  อันนั้นก็เป็นวิปัสสนูแทรกเข้ามาอีก

            ฉะนั้น  เมื่อเจริญวิปัสสนาถึงขั้นนี้ให้ระวัง  ระวังวิปัสสนูปกิเลส  เพราะมันใกล้กันที่สุดจนเราจะไม่รู้ตัว  แต่ถ้าหากมีความรู้ถูกต้องแล้วเราจะเห็นทั้งสองอย่างได้ชัดเจน  ถ้าเป็นวิปัสสนูแล้วมันจะมีความทุกข์ขึ้นมาเป็นบางคราว  ถ้าหากเป็นวิปัสสนาจริง ๆ แล้ว  ก็จะระงับทุกข์ ระงับสุขทุกข์  นี่เป็นผลที่เกิดขึ้นมา  เราจะรู้เองด้วยตัวของเรา     การปฏิบัติท่านจึงให้อดทน  บางคนมาปฏิบัติไม่อยากให้มันเป็นอย่างนั้นอย่างนี้  ไม่อยากให้มันมีอะไรเกิดขึ้น  ไม่อยากให้มันมีอะไรเกิดขึ้น  ไม่อยากให้มันเดือดร้อน  แต่มันก็เดือดร้อน  เพราะของเก่ามันมี  เราต้องพยายามระงับความเดือดร้อนด้วยความเดือดร้อนที่มีอยู่นั่นเอง  พระท่านว่า  ถ้าปากปฏิบัติแล้วเกิดความเดือดร้อนนั่นถูก  ถูกแล้ว  ถ้าหากมันเดือดร้อนถ้าปฏิบัติแล้วไม่เดือดร้อน  ไม่ถูก  ถ้ากินสบาย  นอนสบาย  อยากจะไปไหนก็ไปตามเรื่อง  อยากจะพูดอะไรก็พูดตามเรื่อง  อยากทำตามใจมันทุกอย่างนั้น  มันไม่ถูก

            ธรรมะคำสั่งสอนของพระศาสดาท่านว่า ขัด  ขัดอะไร  โลกุตตระ ขัดโลกียะ  ความเห็นชอบขัดความเห็นผิด  ความบริสุทธิ์ขัดความไม่บริสุทธิ์เรื่อยไป   ฉะนั้น  จึงมีบุอายที่ตามตำรากล่าวว่า  สมเด็จพระบรมศาสดาก่อนตรัสรู้นั้น  ท่านไปรับข้าวจากนางสุชาดา  เมื่อท่านทรงฉันเสร็จแล้ว  ก็ทรงถอยถาดลงในน้ำ  ธรรมดาน้ำมันไหลลง  ท่านได้ทรงอธิษฐานจิตว่าถ้าหากว่าจะได้ตรัสรู้พระอนุตตระสัมมาสัมโพธิญาณแล้ว  ขอให้ถาดนี้ไหลลอยไปเหนือน้ำ

            ความจริงถาดก็คือความเห็นชอบของพระองค์ท่านนั่นหละ  ผู้รู้หรือพุทธภาวะของท่านที่เกิดขึ้นมาจากการพิจารณาแล้วนั้น  ไม่ได้ปล่อยตามใจของสัตว์  แต่ไหลขึ้นไปทวนกระแสใจของท่าน  ทวนขึ้นไปหมดทุกอย่าง  ไม่ได้ไปฟังเสียงใคร  ฉะนั้น  พระธรรมเทศนาของพระองค์จึงทวนใจของพวกเราจนทุกวันนี้

            โลภท่านก็ว่าไม่ให้โลภ  โกรธท่านก็ว่าไม่ให้โกรธ  ให้ทำลายมัน  อยากหลง  ก็ไม่ให้หลง  ให้ทำลายมัน  มีแต่เรื่องทำลายมันอย่างเดียว  ฉะนั้น  สมเด็จพระบรมศาสดาของเราจึงทรงเชื่อแน่ว่าจิตของท่านนั้นทวนกระแสขึ้นไปนั่นเอง    มันทวนสัตว์โลกหมด  ทวนกระแสสัตว์โลก  สิ่งที่ว่าสกลร่างกายสวยท่านว่าไม่สวย  โลกว่าอันสกลร่างกายเป็นของเรา  ท่านว่าไม่ใช่ของเราอันนี้ว่าเป็นแก่นเป็นสาร  ท่านว่าไม่เป็นแก่นเป็นสาร  ความเห็นชอบอย่างนี้เหนือ  เหนือสัตว์โลกขึ้นไป  สัตว์โลกนั้นตามลงมากับน้ำ

            ต่อมาท่านได้รับหญ้าคาจากโสตถิยะพราหมณ์แปดกำมือ  ท่านทรงทำอธิษฐานเป็นเป็นบัลลังก์เพื่อนั่งสมาธิว่า  ถ้าไม่ตรัสรู้จะไม่ทรงลุกขึ้น  แล้วท่านก็ตรัสรู้ที่นี้   ถ้าจะกล่าวเป็นธรรมาธิษฐานแล้ว  หญ้าคาก็คือโลกธรรมแปดนี่แหละ  มีลาภ  เสื่อมลาภ  มียศ  เสื่อมยศ  มีสุข  มีทุกข์  สรรเสริญ  นินทา  เหล่านี้แหละ  โลกธรรมแปดประการ  หญ้าคาแปดกำมือ  ฟังแต่ชื่อมันซิ หญ้าคา "คา" คาอะไร    นักบวชของเราเมื่อบวชเข้ามาก็ "คา" สิ่งเหล่านี้แหละ  มาคาลาภ  มาคาสรรเสริญ  มาคาทุกข์  โลกทั้งหลายมาคาอยู่ที่นี่หมด

            สมเด็จพระศาสดาจึงทรงอธิษฐานเป็นบัลลังก์นั่งทับลงไปด้วยสมาธิธรรม  อาการที่นั่งทับคือสมาธิ  นั่งทับคือจิตของท่าน  เหนือกว่าโลกธรรม  จิตในขณะนั้นเป็นโลกุตตรธรรมทับโลกียธรรมไว้  แต่ก็ยังเกิดเป็นมารต่าง ๆ นานามาหลอกล่อ  ซึ่งความจริงก็เป็นอาการของจิตนั่นเอง  จนกระทั่งท่านได้ตรัสรู้ธรรม  ก็ได้ชนะมารในที่นั้น    ชนะคือชนะโลกนี่เอง  ไม่ใช่ชนะอะไรอื่นไกล  ฉะนั้นท่านจึงทรงเจริญมรรคในที่นั้น  มรรคจึงฆ่าโลกธรรมทั้งหลายเหล่านั้น

            ผู้ประพฤติหรือผู้ปฏิบัติของเราทุกวันนี้นั้น  ศรัทธามันน้อย  พอปฏิบัติได้ปีสองปี  เดือนสองเดือน  ก็อยากจะได้  อยากไปไว ๆ ไม่รู้จักนึกบ้างเลยว่าพระพุทธเจ้าของเรานั้น  ท่านทรงสร้างบารมีของท่านมานานแสนนานเพียงใด  แล้วท่านยังต้องมาต่อสู้ในพระชาติสุดท้ายอยู่อีกถึงหกปี  ฉะนั้นท่านจึงทรงตั้งนิสัยพระนวกะว่า  จะต้องอยู่ฝึกอบรมกับพระอุปัชฌาย์อย่างน้อยห้าพรรษา

            ผู้ศึกษาเล่าเรียน  ผู้ปฏิบัติที่มีปัญญาตรวจค้น  มีศรัทธาจริง ๆ ผู้บากบั่นพยายามตลอดห้าพรรษา  นี่ก็เรียกว่าใช้ได้  แต่ให้ปฏิบัติจริง ๆ นะ  ไม่ใช่ว่าอยู่เฉย ๆ ถ้าเราพยายามทำจริง ๆ ได้ห้าพรรษแล้วจะได้รู้ว่า  คุณค่าของพระพุทธโอวาทที่สมเด็จพระบรมศาสดาท่านบัญญัติไว้นั้นมันเป็นอย่างไร  จะได้รู้จัก  ห้าพรรษาคือคนใช้ได้  จิตใจก็ใช้ได้  อะไรก็พอเป็นพอไปแล้วแน่นอน  ฉะนั้นอย่างน้อยที่สุดก็ต้องเป็นพระอริยบุคคลขั้นแรก  แต่ทว่าต้องไม่ใช่ห้าพรรษาแต่อายุเท่านั้น  ต้องเป็นห้าพรรษาในจิตด้วย

            ผู้ปฏิบัติเข้าถึงจิตใจเช่นนี้  จะมีความกลัวความละอายทั้งต่อหน้าและลับหลัง  ทั้งในที่มือและที่แจ้ง  เพราะเข้าถึงพระพุทธเจ้าแล้ว  อาศัยพระธรรม  อาศัยพระสงฆ์แล้ว  มีพระพุทธเจ้าเป็นที่พึ่ง  มีพระธรรมเป็นพระพุทธเจ้า  ต้องเห็นพระธรรม  ต้องเห็นพระสงฆ์  ถ้าเราขอพึ่งท่าน ขอพึ่งพระพุทธ  พึ่งพระธรรม  ต้องเห็นพระสงฆ์  ถ้าเราขอพึ่งท่าน  ขอพึ่งพระพุทธ  พึ่งพระธรรม  พึ่งพระสงฆ์  แล้วเรายังไม่เห็นท่านนั้นจะเป็นประโยชน์อะไร  ถ้าเราขอพึ่งท่านก็ต้องรู้จักท่าน  จะรู้จักแต่กายเท่านั้นยังไม่พอ  ต้องรู้จักด้วยใจจึงจะใช้ได้

            ถ้าเข้าใจถึงแล้วจึงจะได้รู้ว่า  พระพุทธเจ้าเป็นอย่างนี้อย่างนี้  พระธรรมเป็นอย่างนี้อย่างนี้  พระสงฆ์เป็นอย่างนี้อย่างนี้  พระพุทธเจ้าเป็นรูปลักษณะอาการอย่างนั้นอย่างนั้น  พระธรรมก็เช่นเดียวกัน  จึงจะได้เป็นที่พึ่งของเรา  เพราะสิ่งเหล่านี้เกิดอยู่ที่จิตของเรา  จะไปอยู่ที่ไหนก็ตาม  มีพระพุทธ  มีพระธรรม  มีพระสงฆ์อยู่เรื่อยไปในจิตผู้นั้น  ฉะนั้นผู้นี้จึงไม่กล้ากระทำบาป

            พระอริยบุคคลขั้นแรกท่านจึงไม่เข้าไปสู่อบาย  ตรงแน่วแน่ไปเลยไม่มีชาติที่แปดเกิดขึ้น  เพราะมันแน่นอนแล้วน่ะสิ  มันแน่นอนแล้ว  เมื่อเข้าหนทางก็ไม่ได้สงสัย  ทีนี้ค่อยเคลื่อนไป  ไม่ได้มีความสงสัย  ไม่ถึงวันใดก็ต้องถึงวันหนึ่ง  จะให้กลับมาทำบาปทำกรรมด้วยกาย  ด้วยวาจาอีกไม่มี  พ้นจากความเดือดร้อนที่จะเป็นนรกแล้ว  ฉะนั้น  ท่านจึงว่าอริยบุคคลพ้นอบายภูมิ  จิตก็ไม่ไปถึงอบาย  ไม่ไปสู่อบาย  จึงเป็นผู้ไม่กลับ  คือไม่กลับมาทำชั่ว  ใจนั้นทำความชั่วไม่ได้อีก     อันนี้จะได้เห็นเองว่าใจมันทำไม่ได้    ก็แปลว่ามันเปลี่ยนไป  เป็นอริยชาติไปแล้ว  มันกลับมาไม่ได้แล้ว  มันเปลี่ยนไปชาตินี้เอง  เรื่องเหล่านี้จะรู้จักเฉพาะเจ้าของเอง

            ผู้ประพฤติปฏิบัติธรรมที่ยังไม่ได้เห็นธรรม  เมื่อได้ยินอย่างนี้อาจคิดว่าการรู้ธรรม  การเห็นธรรม  การปฏิบัติธรรมเช่นนั้นจะเป็นไปได้อย่างไร  เป็นการยากอยู่  เรื่องเหล่านี้น่ะ  ก็คือธรรมชาติธรรมดาที่มันเป็นอยู่นี้แหละ  บางทีเรามีความสุขใจ  บางทีเรามีความทุกข์ใจ  มีความดีใจ  มีความเสียใจ  เพราะอะไร  เพราะไม่รู้ธรรม  เพราะไม่เห็นธรรม  ไม่รู้ธรรมชาติ  ไม่เห็นธรรมชาติ  คือธรรมชาติมันเป็นของมัน  เช่นนั้นเรื่อย ๆ ทั้งกายและจิต  คือรูปและนาม

            ฉะนั้นพระบรมศาสดาท่านจึงได้หมายขันธ์ห้า  วางขันธ์ห้า  เลิกขันธ์ห้า  ละขันธ์ห้า  ที่ละมันไม่ได้เพราะอะไร  เพราะไม่เห็นมัน  เพราะไม่รู้เท่าทันมัน  เห็นว่ามันเป็นเรา  เห็นเราว่าเป็นมัน  เห็นเราว่าเป็นสุข  เห็นสุขว่าเป็นเรา  เห็นทุกข์ว่าเป็นเรา  เห็นเราว่าเป็นทุกข์  มันแยกออกจากกันไม่ได้  เมื่อแยกออกจากกันไม่ได้  ก็แปลว่าเราไม่เห็นธรรม คือ ธรรมชาติอย่างนี้มันไม่เป็นเรา  แต่เราเข้าใจว่าเป็นเรา  สุขก็มาถูกเรา  ทุกข์ก็มาถูกเราเสียใจก็มาถูกเรา  ดีใจก็มาถูกเรา  เพราะเราเข้าไปขวางอยู่ตรงนั้น

            เราก็คือก้อนอัตตา  ตัวตน  เมื่อมีก้อนอัตตาเมื่อใดแล้ว  สุขก็ถูกเรา  ทุกข์ก็ถูกเรา  อะไรก็ถูกเราหมด  ฉะนั้นสมเด็จพระบรมศาสดาท่านจึงว่าให้ทำลายก้อนอัตตา  เมื่อทำลายก้อนอัตตาคือ  สักกายทิฏฐินี้แล้ว  หมดก้อนอัตตาแล้ว  อนัตตามันก็ไม่ต้องเรียก  มันเป็นของมันเอง  เมื่อหมดอัตตา  อนัตตาก็เกิดขึ้นเอง   เมื่อบุคคลถือเนื้อถือตัว  ก็จะเห็นแก่ตัว  เห็นแก่ตน  เห็นว่าเราสุขเห็นว่าเราทุกข์  เห็นว่าเราดีเห็นว่าเราชั่ว  เห็นว่าเราต่าง ๆ นานา  ความจริงสิ่งเหล่านี้ธรรมชาติมันเป็นอย่างนั้น    แต่เรากลับไปเอาธรรมชาติมาเป็นเรา  เอาเรามาเป็นธรรมชาติ  เลยไม่รู้ว่าธรรมชาติคืออะไร  ธรรมชาติมันดีก็หัวเราะกับมัน  ธรรมชาติมันร้ายก็ร้องไห้กับมัน

            ความจริงธรรมชาติก็คือสังขาร  อย่างเราว่า "เตสํ  วูปสโม  สุโข"  ความสงบของสังขารนั้นเป็นสุข  สงบอะไรล่ะ  ก็คือถอนอุปาทานออกมา  เห็นธรรมชาติตามเป็นจริงของมัน  เดี๋ยวนี้ความจริงของมันมีอยู่มันเป็นจริงอยู่  ต้นหญ้า  ภูเขา เถาวัลย์  มันเป็นของมันอย่างนั้น  มันเกิดมันก็ดับ  มันดับมันก็เกิด  มันเลื่อนไหลไปมา  ธรรมชาติมันเป็นจริงอยู่   แต่เราผู้ไม่จริง  เมื่อไปเห็นแล้วก็ตื่นเต้น  ธรรมชาติไม่ตื่นเต้น  มันเป็นอยู่อย่างนั้น  ไม่ว่าใครจะร้องไห้  ใครจะหัวเราะ  มันก็เป็นของมันอยู่อย่างนั้น  อันนั้นมันเป็นของจริง  เราไม่รู้จักของจริง  เมื่อไปเห็นของจริงแล้ว  กระตือรือร้น  ร้องไห้  หัวเราะ  ต่าง ๆ นานา  เสียอกเสียใจ  ดีอกดีใจ      ถึงเราจะดีใจเสียใจอย่างไรก็ตาม  สภาวะร่างกายรูปนี้ของเรา  ก็เป็นอยู่ของมันเช่นนี้  มันเกิดมาแล้วมันก็แปรตามธรรมชาติ  แปรไปเจ็บไป  ตายไป  พลัดพรากจากกันไปเป็นธรรมดา  ธรรมชาติมันเป็นอย่างนี้  หากว่าบุคคลผู้ใดจะเอาธรรมชาติทั้งหลายทั้งปวงเหล่านี้ให้มันเป็นตัวเรา  เป็นของเราอย่างนี้มันก็เป็นการแบกทุกข์ไว้

            ฉะนั้น  พระอัญญาโกณฑัญญะท่านจึงว่า  "สิ่งใดสิ่งหนึ่ง"  คำว่าสิ่งใดสิ่งหนึ่งนี้หมายรวมตลอดเลย  จะเป็นรูปหรือเป็นนามก็ช่าง  ใช่หมดทั้งนั้น  ความเห็นของท่านในขณะที่ท่านฟังเทศน์ของพระพุทธองค์นั้นเปลี่ยนขึ้นมาจนเห็นแจ้งจริง  ออกจากที่นั่งแล้วก็ยังเห็นอยู่อย่างนั้น  จริงอยู่อย่างนั้น  อาการอย่างใดผ่านเกิดขึ้นมา  ก็เห็นความเกิด  เมื่อมันดับไปแล้ว  ท่านก็เห็นความดับ  เกิดแล้วก็ดับ  ดับแล้วก็เกิด

            ท่านก็เหมือนมัน  อันใดมันเกิดแล้วก็ดับ  อันใดมันดับแล้วก็ดับไปเป็นอยู่เรื่อยไป  สุขทุกข์ก็มากระทบจิตของท่านอยู่เสมอ  แต่ว่าจิตของท่านเพียงแต่รับทราบ  ไม่พลอยตกนรก  ไม่พลอยไปสู่อบาย  ไม่พลอยไปดีใจ  ไม่พลอยไปเสียใจกับสิ่งเหล่านั้น  จิตของท่านตั้งมั่นเด่นอยู่  พิจารณาอยู่อย่างนั้น    นั่นเพราะท่านอัญญาโกณฑัญญะท่านได้ดวงตา  ดวงตาอันหนึ่งที่เห็นธรรมชาติตามเป็นจริง  ความรู้เท่าตามเป็นจริงของสังขาร  สังขารมันเป็นจริงอย่างไร  ก็รู้เท่าตามเป็นจริงของมันอย่างนั้น  นี่เรียกว่าผู้รู้ธรรม  ผู้เห็นธรรม  รู้แล้วละ  เลิก  ถอน     ถ้ายังไม่เห็น  ก็ยังพากันอดพากันละ  มันไม่เห็นหรอก  ที่มาอดละอดกลั้น  อดทน  ทดทานนั่นน่ะ  แต่ถ้าถึงที่ของมันแล้ว  ก็จะไม่มีเรื่องอดละอดกลั้น  ไม่มีเรื่องใดได้อด  เรื่องผู้เห็นธรรมแล้วก็เป็นธรรม  ไม่มีเรื่องอดกลั้น  นี่เรายังไม่ทันรู้จักธรรมไม่เป็นธรรม  จึงเอาธรรมมาใช้  เอาความเพียรมาใช้  มันเป็นอย่างนี้

            ทีนี้ถ้าเรามาเพียรแล้ว  มันไม่เกียจคร้านแล้ว  ความเพียรก็ไม่ต้องเอามาใช้  มันรู้เท่าต่ออารมณ์ทั้งหลายทั้งปวงแล้ว  มันไม่สุข  ไม่ทุกข์กับมัน  ก็ไม่ต้องเอาขันติมาใช้  เมื่อมันเป็นธรรมแล้ว  มันเกิดมามันก็เป็นธรรม  ผู้รู้ก็รู้ตามธรรมแล้วก็เลยเป็นธรรม  รู้ธรรมแล้วเห็นธรรมเรียนธรรมรู้ธรรม  เห็นธรรมเป็นธรรม    เมื่อมันเป็นธรรมแล้วก็หยุด  สงบแล้ว  ทีนี้ไม่ได้เอาธรรมมาใช้เพราะมันเป็นธรรมแล้ว  ภายนอกก็เป็นแล้ว  ภายในก็เป็นแล้ว  ผู้รู้อย่างนั้น  เป็นอย่างเสรี  เป็นหนึ่งเสียแล้ว  ธรรมชาติอันนี้จึงไม่เกิด  ธรรมชาติอันนี้จึงไม่แก่  ธรรมชาติอันนี้จึงไม่เจ็บ   ธรรมชาติอันนี้จึงไม่ตาย  ธรรมชาติอันนี้จึงไม่สุขไม่ทุกข์  ธรรมชาติอันนี้ไม่น้อยไม่ใหญ่  ไม่หนักไม่เบา  ไม่สั้นไม่ยาว  ไม่ดำไม่ขาว  ไม่มีเรื่องเปรียบเทียบ  ไม่มีเรื่องจะเอามาเปรียบ  สมมุติอะไร ๆ เข้าไม่ถึง  เข้าไม่ถึงที่นั่น

            ฉะนั้น  พระนิพพานท่านจึงว่าไม่มีสีสันวรรณะ  สีเขียว  สีแดง  สีดำ  อะไรไม่มี  เรื่องสีเขียวสีดำ  อะไรต่าง ๆ เป็นเรื่องสมมุติ  เป็นเรื่องบัญญัติในโลกีย์  เมื่อพ้นจากสิ่งเหล่านี้ไปแล้ว  ไม่มีเรื่องเหล่านี้ตามไปถึง  ดังนั้นจึงกล่าวว่าสิ่งนั้นเป็นโลกุตตระ  ธรรมะอันนั้นท่านจึงว่าเป็นปัจจัตตังอันผู้รู้ก็รู้ได้เฉพาะเจ้าของ  ประกาศไม่ได้  มีแต่ให้อุบาย  ผุ้ที่เข้าไปถึงแล้วก็แล้ว  จะเอาสมมุติบัญญัติมาพูดไม่ได้  มันหมด  มันหมดสิ้น