สถานที่ประดิษฐาน         พระอุโบสถ วัดโสมนัสวิหาร  ราชวรวิหาร กรุงเทพมหานคร

พุทธลักษณะ                  ศิลปะรัตนโกสินทร์  ปางสมาธิ ขัดสมาธิเพชร

                                     ขนาด หน้าตักกว้าง ๕ นิ้วครึ่ง  วัสดุ สำริดกะไหล่ทอง

        พระนิรันตรายที่ประดิษฐานอยู่ ณ วัดโสมนัสฯนี้  เป็นหนึ่งในพระนิรันตราย ๑๘ องค์ ที่พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดให้สร้างขึ้น  ความเป็นมาของการสร้างพระพุทธรูปชุดนี้เกี่ยวข้องกับพระพุทธรูปทองคำองค์หนึ่ง ที่มีผู้นำขึ้นทูนเกล้าฯถวายก่อนหน้านั้น

        พระพุทธรูปที่ว่านี้ เป็นพระพุทธรูปองค์ย่อมหน้าตักเพียง ๓ นิ้ว  หล่อด้วยทองคำทั้งองค์ปางสมาธิ  ขัดสมาธิเพชร ศิลปะแบบทวารวดี มีผู้ขุดพบที่ชายป่าดงศรีมหาโพธิ์จังหวัดปราจีนบุรี และได้นำขึ้นทูนเกล้าฯถวาย โปรดฯให้เชิญไปเก็บรักษายังหอเสถียรธรรมปริตรกับพระกริ่งทองคำองค์เล็กอีกองค์หนึ่ง  ต่อมามีผู้มาโจรกรรมพระกริ่งไปโดยไม่ได้นำพระพุทธรูปองค์นี้ไปด้วยทั้งที่เป็นทองคำแท้หนักถึง ๘ ตำลึง

        พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าฯพระราชดำริว่า  พระพุทะรูปองค์นี้แคล้วคลาดจากภัยอันตรายมาแล้ว  ๒ ครั้ง ๒ ครา คือ ในคราวที่มีผู้ขุดได้ก็ไม่ได้นำไปยุบหลอมหรือเก็บเป็นสมบัติส่วนตัว และครั้งนี้ก็รอดพ้นจากโจรกรรมอีกจึงถวายนามว่าพระนิรันตราย  ทั้งยังโปรดฯให้หล่อพระพุทธรูปสวมพระนิรันตรายไว้อีกชั้นหนึ่ง  พระราชดำริแบบด้วยพระองค์เองเป็นพระพุทธรูปหล่อด้วยทองคำ  ปางสมาธิ  ขัดสมาธิเพชรเช่นเดียวกับพระนิรันตราย  แต่พุทธศิลปะเป็นแบบรัตนโกสินทร์ครองจีวรแบบธรรมยุติกนิกายเบื้องหลังมีเรือนแก้วเป็นพุ่มพระมหาโพธิ์ยอดเรือน เป็นรูปพระมหามงกุฎ แล้วโปรดฯให้หล่อด้วยเงินแท้ไว้คู่กันอีก ๑ องค์

        ต่อมาในปี ๒๔๑๑  พระราชดำริว่าพระสงฆ์คณะธรรมยุติกนิกายที่ทรงสถาปนาแพร่หลายขึ้นจนมีวัดธรรมยุติฯเกิดขึ้นหลายแห่ง ควรจะมีสิ่งเป็นที่ระลึก  โปรดฯให้ช่างหล่อพระพุทธรูปด้วยพิมพ์เดียวกับที่หล่อพระเงินและพระทองที่ครอบพระนิรันตราย  โดยหล่อด้วยทองเหลืองแล้วกะไหล่ทองคำจำนวน ๑๘ องค์เท่าจำนวนปีที่ทรงครองราชย์มาโดยพระราชดำริว่าจะหล่อเพิ่มขึ้นทุกปีปีละ ๑ องค์ และพระพุทธรูปที่สร้างขึ้นนี้  ถวายนามว่า  พระนิรันตรายทุกองค์ไป แต่ก็สิ้นรัชกาลเสียก่อนพระพุทธรูปชุดนี้จึงมีสร้างขึ้นเพียง ๑๘ องค์

        มาในรัชกาลที่ ๕ โปรดฯให้ทำการกะไหล่ทองพระพุทะรูปทั้ง ๑๘ องค์ซึ่งค้างมาจากรัชกาลก่อนให้แล้วเสร็จ  แล้วพระราชทานไปตามวัดธรรมยุติกนิกายในขณะนั้น  อาทิ  วัดบวรนิเวศฯ วัดราชประดิษฐฯ วัดราชบพิธฯ วัดนิเวศธรรมประวัติฯ  วัดโสมนัสวิหารเป็นวัดธรรมยุติกนิกาย ซึ่งพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าฯสถาปนาขึ้นอุทิศพระราชกุศลแด่พระมเหสีคือสมเด็จพระนางโสมนัสวัฒนาวดี  คู่กับวัดมกุฏกษัตริย์ฯซึ่งเป็นวัดในพระองค์  จึงเป็นอีกวัดหนึ่งที่ได้รับพระราชทานพระนิรันตรายหนึ่งในจำนวน ๑๘ องค์มาสักการะบูชา