 Ofdieling Hearrenfean Program 2006-2010 It Frysk is net om te bewarjen mar alderearst om te brūken, sadat minsken harren noflik fiele. De FNP beskōget de Friezen - mei harren taal - as folweardige dielnimmers oan de maatskippij. De FNP stribbet net nei in eigen steat, mar al nei selsbeskikking yn Nederlān en Europa. De FNP is der foar alle Friezen: alle ynwenners moatte folop meidwaan kinne. De FNP sil dźrom altyd rekken hālde mei alle befolkingsgroepen en winsket se allegearre yn Fryslān in lokkich libben ta op basis fan lykweardigens. Om har eigenens te bewarjen en te fersterkjen moatte de Friezen eigen ferantwurdlikens drage foar alle saken dy't mei dy eigenens te krijen hawwe en in eigen stim hawwe yn it koar fan de Europeeske mienskip. Dźrta soe Nederlān in federale steatsstruktuer hawwe moatte mei foar Fryslān rjocht op selsbestjoer yn alle saken op it mźd fan taal, kultuer, ūnderwiis en massamedia. Al sūnt har oprjochting yn 1962 stribbet de FNP nei in skjin miljeu as libbensbelang foar allegearre. Dźr sil gāns foar dien čn litten wurde moatte, al is de priis dźrfan ek minder ekonomyske wolfeart en minder lśkse. De miljeukosten fan in produkt moatte dźrom yn 'e priis ta utering komme. De FNP fynt in goede ekonomyske situaasje fan belang, mar as dy situaasje ōfwoegen wurde moat tsjin in skjin miljeu, dan heart dat lźste neffens de FNP altyd swierder te weagen. Fersmoargjende wurkgelegenheid moat dźrom ōfwiisd wurde. Wolfeart is net itselde as wolwźzen! It is langer ek de fraach oft groei wol ta mear wolfeart liedt. De FNP sil noed stean foar in goed sosjaal-kultureel klimaat, net allinne yn 'e grutte plakken, mar čk op 'e doarpen. Dat betsjut dat de FNP it in goede gong fan saken fynt dat it haadplak fan dizze gemeente - It Hearrenfean - him goed ūntjout. Mar dat betsjut tagelyk dat der foar soarge wurde moat dat dy ūntjouwing net op kosten giet fan 'e leefberens op 'e doarpen en it plattelān. De FNP set him dźrom mei krźft yn foar de leefberens fan 'e doarpen. In oar wichtich punt is (fansels) it Frysk, de troch it Parlemint erkende twadde rykstaal. It Hearrenfean is in twatalige gemeente (mear as de helte fan 'e ynwenners is Frysktalich) en dźrom is de FNP fan betinken dat it Frysk in folweardich plak hawwe moat njonken it Nederlānsk. Mar it Frysk is net fan de Friezen allinne. As nije Friezen graach Frysk leare wolle, dan moatte se holpen en serieus nommen wurde. Mar oan de oare kant moat ek rekken hālden wurde dat net elk alles daliks ferstiet. It giet derom dat elk him noflik fiele kin. Dat binne saken dźr't ūnderwiis en foarljochting op ta wurkje moatte. BESTJOER De oerheid is der foar de boargers. Foar de FNP begjint polityk yn de eigen gemeente; ticht by hūs mar wol as ferantwurdlik ūnderdiel fan it grutte gehiel. Dźrfan seit de FNP: wat de gemeente regelje kin, moat de provinsje of it ryk net dwaan. De foarsitters fan Gemeenterieden - de boargemasters - moatte oanwiisd wurde troch de Rieden of troch de kiezers. De gemeentestikken moatte yn begryplik Frysk of Nederlānsk opsteld wurde. Der moatte minder regels komme, sadat de gemeente de foarskriften better tapasse kin. De FNP is tsjin weryndieling fan gemeenten as dat net strookt mei wat de ynwenners wolle. Oparbeidzjen om inoar te fersterkjen komt earder oan 'e oarder. MILJEU It miljeu moat oanientriedwei ferdigene wurde tsjin de oanstriid de produksje te ferheegjen troch rōfbou te dwaan op 'e natoer en tsjin de ferlieding om de natoer/ it miljeu op te skypjen mei de byprodukten en de oerbliuwsels fan dy produksje. Dat kin net ōfkocht wurde mei hieltyd wer nije ekosōnes op kosten fan it besteande kultuerlānskip. Om de folkssūnens en de natoer te beskermjen moat it bespuitsjen fan greide en bou mei bestridingsmiddels ensfh. ta in minimum beheind wurde. Ljochtfersmoarging by nacht moat ek yn 'e hān hālden wurde; lūdfersmoarging moat mear tsjin dien wurde. De gemeente moat trochgean mei it jaan fan foarljochting oer thśskompostearring. By it fźststellen fan de DIFTARtariven (de grize kontener) moat rekken hālden wurde dat smoargens yn it miljeu telāne komme kin. Der moat by it buorkjen fan śtgien wurde dat natuer en lānskip part fan de bedriuwsfiering śtmeitsje. Yngrepen op it mźd fan romtlike oardering meie de natoer- en lānskipsgebieten net fierder oantaaste. Oparbeidzjen tusken boere- en miljeuorganisaasjes moat befoardere wurde. WOLWEZEN Yn 'e hjoeddeiske maatskippij ferkeare gāns minsken en groepen yn in efterstānssituaasje en binne de kānsen ūngelikens ferdield. De mienskip heart derfoar te soargjen dat de sosjale en kulturele mooglikheden fan elk minske sa goed mooglik ta ūntjouwing komme. Koartings- en frijstellingsregelingen hearre "ynflaasje-fźst" te wźzen en der moat ūnopfallend gebrūk fan makke wurde kinne. By it oanfreegjen moat de gemeente - by need - help jaan. Om foar elkenien de kāns op wurk te fergrutsjen, moat de gemeente soargje foar genōch berne-opfang, ek foar āldere bern. De opfang moat barre yn eigen taal en foldwaan oan kwaliteitseasken. De kosten moatte ōfhinklik wźze fan it ynkommen fan de ālden. Sosjaal-kultureel wurk troch net-profesjonele organisaasjes moat bestean bliuwe. Elk heart deselde rjochten te hawwen; dźrom moat lykberjochtiging befoardere wurde en moatte alle foarmen fan diskriminaasje bestriden wurde. De "Wet Maatschappelijke Ondersteuning" moat praktysk en doelmjittich ynfierd en śtfierd wurde. It soarchloket it STIP moat dźrby as in folslein ynformaasjeloket foar wenjen, soarch en wolwźzen wurkje. Op 'e doarpen moatte stipepunten de ynformaasje en it advys tichte by de boargers bringe. In "omtinker" hat hjir in wichtich plak. It seit himsels dat jins eigen taal dźrby brūkt wurde kin. De ālderein, dy't in wichtich part fan 'e mienskip foarmet, moat aktyf belutsen wurde by plannen en maatregels dy't foar harren fan belang binne. It āldereinbelied moat der op rjochte wźze dat de minsken harren sa lang mooglik sels en yn eigen rūnte rźde kinne. Der moat in trefplak komme foar 60-plussers en foarljochting oer har mooglikheden. De yntegraasje fan allochtoanen, de āldere allochtoan likegoed, moat mear omtinken krije. De gemeente moat soargje foar aparte kursussen Nederlānsk en Frysk, dy't folslein op 'e situaasje fan de minderheidsgroepen berekkene binne. Nije boargers en bedriuwen būten Fryslān wei, hearre troch de gemeente foarljochte te wurden oer de twatalige situaasje, mooglik yn oparbeidzjen mei de AFUK. UNDERWIIS Foar de measte beroppen is kennis fan it Frysk tige nuttich en foar guon (ferkeapers, krantelju, minsken yn de soarch en tsjinstferliening) is passive kennis ūnmisber. De gemeente moat alle war dwaan en soargje derfoar dat in goede oansluting tusken leefmiljeu en ūnderwiis ūntstiet . It ūnderwiis yn Fryslān moat śtgean fan en rjochte wźze op lykberjochtiging fan beide talen, Frysk en Nederlānsk. In positive hālding op dat mźd fan de lesjouwers moat goed om tocht wurde; dat is in eask fan minsklike solidariteit. In learaar moat it Frysk aktyf behearskje. Om him op skoalle goed ūntjaan te kinnen is it needsaaklik dat in bern selsbetrouwen hat en him bewust is fan syn eigen identiteit. In wichtich part fan dy identiteit is de taal, syn thśstaal. It is dźrom fan grut belang dat Frysktalige bern op skoalle yn har eigen taal opfongen en begelaat wurde en dat se dy taal ek leare te lźzen en te skriuwen. Folwoeksene-edukaasje moat stimulearre en stipe wurde, oan de iene kant om de kāns op it krijen fan (better) wurk te fergrutsjen en oan de oare kant as middel ta selsūntjouwing en sinfol besteegjen fan de frije tiid. Der moat wer ferkearsles komme, foar grut en lyts. KULTUER Neist de taken dy't alle gemeenten yn Nederlān hawwe op it mźd fan kultuerbelied, hawwe de gemeenten yn Fryslān noch in ekstra taak: de soarch foar de Fryske kultuer. Om de śtfiering fan it gemeentlik beliedsplan Frysk moat goed tocht wurde. Fryske kultuerfoarmen op it mźd fan muzyk, toaniel, dūns, byldzjende keunst, ensfh. moatte stimulearre wurde. It museum "Willem van Haren" moat him ek goed profilearje kinne. De gemeente moat it aktyf brūken fan it Frysk stimulearje. Elk dy't dat wol moat him oeral yn 'e gemeente fan it Frysk betsjinje kinne. Gemeenteamtners moatte njonken it Nederlānsk ek it Frysk behearskje. Der moat no mei gauwens in taalbeliedsplan komme. De iepenbiere bibleteek heart rejaal mooglikheden te krijen en te hālden. FOLKSSUNENS It behāld fan sūnens en it tefoaren kommen fan sykten kin ū.o. befoardere wurde troch mear omtinken te jaan oan previnsje, lykas b.g. sūn iten, geregeld libje, it ferbetterjen fan de feilichheid thśs, op it wurk, yn it ferkear, ensfh. Om't de sūnenssoarch ticht by de minske stean moat, is de FNP fan miening dat de koördinaasje yn it folkssūnensbestel en de ferantwurdlikens derfoar by de provinsjale en gemeentlike oerheden lizze moat. Dźr sil it Ryk it jild foar beskikber stelle moatte. Hśsdokters, apteken en oare medyske tsjinsten moatte ticht by de minsken wźze en moatte alle dagen berikber wźze. De gemeente moat alle war dwaan dat de apteekhāldende dokters op 'e doarpen bestean bliuwe en dat de dokterswacht op It Feen goed funksjonearret. De gemeente moat omtinken hawwe foar de libbensstyl fan minsken yn in efterstānssitewaasje. SPORT EN REKREAASJE Der moatte genōch en net te djoere rekreaasjefoarsjennings wźze, ek op 'e doarpen. Elkenien moat de gelegenheid hawwe om oan sport te dwaan. Om it rekreatyf fytsen oan te moedigjen, moatte besteande fytspaden breder makke wurde en goed ūnderholden wurde; ekstra omtinken foar de saneamde 'oansettings'. Mear fytsrūtes moatte autolij wurde. Alle doarpen en wiken moatte boarters- en skopfjildsjes foar bern en jongerein hawwe. De gemeente moat goed omgean mei it projekt "Heerenveen Sportstad" en yn alle gefallen moat sport op de doarpen en yn de wiken yn ferhālding subsidearre wurde. Der moat sjoen wurde nei de mooglikheid fan mienskiplike akkomodaasjes foar sportferienings, skoallen en buerten. Alle sportfasiliteiten moatte tagonklik bliuwe tsjin betelbere tariven foar elkenien, benammen foar bern. De fasiliteiten fan "de Telle" moatte yn 'e nije tastān ek wer beskikber komme. ROMTLIKE OARDERING De omkriten moatte yn in minskelibben net ūnwerkenber feroarje. It middenstānskarakter fan b.g. de Hearrewāl moat hanthavene wurde, om't dat de bźste kāns jout op behāld fan de ālde bebouwing. It monumintale doarpsgesicht mei net skeind wurde troch heechbou. Utwreiding fan doarpen moat barre yn lytse ienheden en oanslute op de besteande situaasje. By it śtjaan fan bouterrein en it ferhieren fan wenten op de doarpen moatte dyjingen dy't sosjale en/of ekonomyske bining mei it doarp hawwe, foar gean. De ynspraak fan hierders by de eksploitaasje fan de wenten moat goed regele wurde. De gemeente is der ferantwurdlik foar dat der genōch betelbere hierwenten beskikber bliuwe ! It bouwen fan huzen foar alle libbensfazen en fan meargesinswenten moat befoardere wurde. It opofferjen fan it plattelān om it saneamde "landgoedwonen" moat ōfwiisd wurde, om't dźrmei de hin mei de gouden aaien slachte wurdt. De gemeente moat aktyf ynheakje op 'e winsken en problemen fan de doarpen, lykas it śtwreidzjen fan it bedriuweterrein yn Jobbegea en it rūnom ferbetterjen fan strjitten, fytspaden en oare knipepunten. Fansels mei De Streek – Terbant, Lśnbert, Tsjalbert en Gersleat – net troch de A7-zone oantaasten wurde. En der moat al hielendal gjin saneamd "Pretpark" komme. FINANSJES EN EKONOMY De FNP ferwachtet fan de Gemeente in ferstannich en sunich finansjeel belied, mar ek romhertigens foar minsken dy't wier net sūnder help kinne. WURKGELEGENHEID De FNP sjocht groei fan wurkgelegenheid benammen śt it besteande bedriuwslibben wei. Nije bedriuwen en aktiviteiten binne wolkom, mar net troch grutskalige plannen. Lytsskalige rekreaasje, ensfh. moat net opkeard wurde troch oerdreaune regeljouwing. Oan minsken dy't lang wurkleas binne, moat ekstra omtinken jūn wurde, b.g. troch harren de mooglikheid te jaan in bettere/hegere oplieding te krijen. Fan de ūnderfining fan āldere wurkleazen moat safolle mooglik gebrūk makke wurde, b.g. troch harren yn te skeakeljen by de begelieding fan stazjźres of yn it frijwilligerswurk (dat lykwols altyd frijwillich bliuwe moat, mar net frijbliuwend!). Dieltiidwurk moat stimulearre wurde om yn te spyljen op maatskiplike feroarings. It jaan fan stipe oan bedriuwen mei net fan gefolgen hawwe dat konkurrinsjeferfalsking ūntstiet, mar moat benammen rjochte wźze op it skeppen fan mear wurk. Oplieding en wurk moatte better op inoar oanslute. Fan it ekstra belźsten fan wurk moat ōfsjoen wurde (systeem van Elswijk). LANBOU De FNP stribbet nei mear harmony tusken lānbou, natoer en lānskip: dat kin de boer romte jaan en tagelyk de behearskosten fan 'e natoer betelber hālde. Foar de FNP heart de boer in dśdlik plak yn de gemeente te hālden. Der moat mei man en macht socht wurde nei bettere, d.w.s. foar it miljeu net-skealike bestridingsmiddels. De ekologyske lānbou (biologysk of biologysk-dynamysk) moat stipe wurde. Yntensyf buorkjende boeren būten Fryslān wei moatte opkeard wurde. Besmetlike feesykten lykas MKZ moatte bestriden wurden troch te intsjen. De gemeente moat it brūken fan būtenlānske produkten dy't kweekt binne mei bestridingsmiddels dy't yn Nederlān ferbean binne, opkeare, soks om de folkssūnens en earlike konkurrinsje te befoarderjen. FERKEAR EN FERFIER De FNP hat gjin ferlet fan in ūnrendabele magneettrein: better is it om de besteande ferbinings te ferbetterjen of in gewoan Suderseespoar oan te lizzen. Der moatte mear plakken komme dźr't fuotgongers in wei yn twa etappes oerstekke kinne. Der moatte dśdlike sebra's komme. It iepenbier ferfier en de fytsrūtes moatte ferbettere wurde; it gebrūk meitsjen dźrfan moat stimulearre wurde. Skoalbern moatte sa feilich mooglik nei De Gerdyk of It Hearrenfean fytse kinne; der moat mear dien wurde oan goede foarljochting en kontrōle. In sūne middenstān is foar śs gemeente fan grut belang. Op koarte termyn moatte dźrom op It Hearrenfean mear frije en betelle parkearplakken komme, dat nimmen hoecht dan mear syn/har auto by in oar foar de doar te setten.
|
